Eindelijk! Eindelijk heb ik ‘De atlas van overal’ van Deniz Kuypers uit. Deze roman was de laatste van de romans die ik gelezen heb omdat hij op de shortlist stond van de Libris Literatuurprijs 2022 en dus kan ik nu een oordeel hebben over die boeken, maar ook over het werk van de jury want…komt mijn keuze voor het beste boek van deze shortlist overeen met de keuze van de jury? Daarover later meer. Eerst over ‘De atlas van overal’. Een erg dik boek, vond ik. Objectief gezien misschien niet zo dik, maar ja, ik moest het lezen. Eerlijk gezegd vond ik het erg moeilijk om doorheen te komen en was het niet zo dat ik ‘beroepshalve’ las en een missie had, dan had ik deze roman al lang weggelegd. Nee, dit boek is niet direct mijn favoriet voor de hoofdprijs, zullen we maar zeggen.

De hoofdpersoon stelt zich voor als zoon van een Turkse geëmigreerde vader en een Nederlandse moeder. Hijzelf is, net als zijn vader ook een emigrant. Hij woont met zijn twee kinderen en vrouw Elly in Amerika. Het contact tussen de hoofdpersoon en zijn Turkse vader is miniem. Als de roman begint, hebben ze elkaar jaren niet gezien of gesproken. Hij vertelt over zijn jeugd en de slechte relatie die hij en zijn zus hadden met hun vader. De man was ruw en hardvochtig en gewelddadig. Ook hun moeder kreeg ervan langs op z’n tijd. Geen jeugd, zo beschrijft de hoofdpersoon, waar hij met plezier op terugkrijgt. De hoofdpersoon en zijn gezin zijn in Nederland en zullen de confrontatie aangaan met de vader. De hoofdpersoon doet een poging om zijn vader te begrijpen door het leven dat hij leidde, voordat hij naar Nederland emigreerde, te reconstrueren.

Zijn vader groeide op in een klein boerendorpje in Turkije. Een straatarm gezin dat leefde van de opbrengst van een kleine hazelnootplantage en wat geiten. Zijn vader wil meer uit het leven halen dan wat het dorpje hem te bieden heeft. Met veel moeite lukt het hem om leraar te worden. Dat levert onvoldoende op om van te leven, maar hij is er wel gelukkig onder. Hij schrijft gedichten en verhalen en wordt verliefd op een stadse vrouw. Maar dan slaat het noodlot toe; de slager in het dorp waar hij vandaan komt beweert dat hij beloofd heeft om met zijn dochter Sedar te trouwen en belofte maakt schuld. Hij laat de stadse vrouw voor wat ze is en trouwt met de slagersdochter waar hij eigenlijk weinig warme gevoelens voor heeft. Zijn schoonvader blijkt een bruut. In een poging om zijn schoonvader te vermoorden, doodt hij per ongeluk iemand anders en belandt hij in de gevangenis. Als hij vrij komt mag hij, vanwege zijn strafblad, geen leraar meer zijn. Aldus migreert hij naar Nederland alwaar hij de moeder van de hoofdpersoon ontmoet. Intussen heeft Sedar een hele sleep kinderen van hem. Sindsdien leidt de man een dubbelleven, in Turkije en in Nederland. In Nederland krijgt hij een zoon (onze hoofdpersoon) en een dochter.

Aan de andere kant het verhaal van de hoofdpersoon die min of meer eenzelfde soort migratieverhaal heeft. Tijdens zijn studie krijgt hij de mogelijkheid om uitgewisseld te worden. Daardoor studeert hij een tijd in de Verenigde Staten maar blijft hij daar hangen. Gevolg is dat hij zich (ook?) nergens echt helemaal thuis voelt. Hij vraagt zich af of er overeenkomsten zijn tussen hoe zijn migratievader hem opvoedde en hij nu zelf zijn kinderen opvoedt.

Geëmigreerde Turkse vader en geëmigreerde zoon ontmoeten elkaar uiteindelijk en pas dan blijkt hoeveel de vader van zijn zoon gehouden heeft. Ze komen echter nooit meer tot elkaar.

Ik moet zeggen dat de manier waarop Deniz Kuypers de roman schrijft afwijkend is van wat je meestal leest. Hij maakt er haast een documentaire van. Steeds vraagt hij aan moeder en zus hoe bepaalde dingen in elkaar zaten en wat er toen gebeurde. Dat maakt het verhaal wel geloofwaardiger. Aan de andere kant wordt het er ook wel saai van. Deniz Kuypers geeft de pretlezer die ik ben, niet veel plezier. Je kunt nooit echt lekker in het verhaal verdwijnen en dat is nou juist zo leuk aan lezen. Je wilt je graag identificeren met de personages in het boek, maar in deze roman is dat moeilijk. Vader moet als jonge leraar erg verliefd geweest zijn en enorm veel dromen over de toekomst hebben gehad, maar Kuypers neemt ons daarin niet mee. Het maakte de roman voor mij erg langdradig. Deze roman gooit helaas niet erge hoge ogen…