Gezien op 10 oktober 2015

Regie: Ivo van Hove

Louis Couperus verbleef tussen 1898 en 1900 bij zijn zuster Trudy in Indonesië en schreef daar zijn roman ‘De Stille Kracht’. Een roman die veel zou gaan betekenen in de Nederlandse cultuur geschiedenis. De bewerking tot televisieserie in 1974 is befaamd. Zonder dat ik precies heb onthouden hoe het verhaal liep, is de sfeer van allesoverheersende lamlendigheid mij heel erg bij gebleven. De geluiden van knerpende sprinkhanen, en het klateren van de regen. Ook natuurlijk die beeldschone en uitdagende Pleuni Touw die zichzelf als Leonie onsterfelijk maakte. Wie herinnert zich de bad scène niet…Ik in ieder geval wel. De televisieserie maakte veel los. Ik kan me herinneren dat hij overal werd besproken.

Toneelgroep Amsterdam heeft het aangedurfd om Couperus’ boek opnieuw ter hand te nemen en er een toneelbewerking van te maken. Dit heeft geleid tot een gelaagde, mooie voorstelling. Ik heb een geslaagde avond gehad en ben behoorlijk onder de indruk. Het verhaal, maar vooral de uitwerking, zorgen ervoor dat je er nog lang over blijft doordenken; dat je de laagjes die aangestipt worden, of die uitgewerkt zijn, overdenkt. Dat je verder fantaseert en dat je oplossingen bedenkt voor de problemen die voor het voetlicht komen. Zo hoort een goede voorstelling te zijn, vind ik; je moet ermee verder kunnen.

Resident Van Oudijck woont met zoon Theo en dochter Doddy (beiden uit een vorig huwelijk) en zijn nieuwe vrouw Leonie samen. Theo heeft een geheime verhouding met Leonie. Leonie doet het ook met Addy, degene waar haar stiefdochter verliefd op is.

De broer van de Indische vorst heeft het geld, bestemd voor de lonen van de inlandse hoofden, vergokt en opgezopen. Van Oudijck meent als maatregel, de Indische vorst uit zijn ambt te moeten zetten. Als gevolg hiervan wordt het gezin Van Oudijck weggepest door de inlandse bevolking. Ze gebruiken daar vooral bangmakerij voor.

Het verhaal gaat erover dat een machthebber die denkt dat hij een krachtige maatregel moet nemen omdat een ander, in zijn ogen, niet goed functioneert en dat gecorrigeerd moet worden. Deze maatregel pakt verkeerd uit en hoewel hij mogelijkheden krijgt om alles te herstellen, doet hij het niet omdat dat zijn machtspositie zou aantasten en het hem gezichtsverlies zou opleveren. Het gevolg hiervan is, dat hij niet alleen zijn macht verliest, maar ook al het andere dat hij had. Gijs Scholten van Aschat zet resident Van Oudijck erg overtuigend neer. Van Oudijck is een man die graag over alles regeert en graag de macht in handen heeft. Maar macht, hoezeer ook afgedwongen, is een spel tussen machtige en overheerste. Je moet een pact aangaan en dat doet Van Oudijck niet. Deze halsstarrige maar ziende blinde man wordt fantastisch gespeeld en je zou hem graag, tijdens de voorstelling, willen adviseren.

Het verhaal laat ons ook zien dat mensen zich moeten kunnen ontplooien. Vrouwen functioneren op dit moment gelijkwaardig aan de man; ze hebben dezelfde banen, verdienen hetzelfde, bepalen zelf met wie ze al of niet het bed delen en daar zijn we blij mee. Vroeger was dat anders: Kijk maar naar de Stille Kracht. Ja, daarvoor dient toneel ook: Moraliseren. Leonie; ze heeft niet veel meer om handen dan wat mannen waarmee ze speelt. Alles in het geniep. Halina Reijn zet een mooie Leonie neer die niet genoeg heeft aan haar rol als ‘de vrouw van’. Ze gebruikt haar vrouwelijkheid om ‘iets’ te zijn in de wereld.

Maria Kraakman als de vrouw van de assistent-resident Eva Eldersma, heeft mij diep getroffen. Ze speelt heel naturel de vrouw die ziet hoe haar leven zonder betekenis voorbij gaat; ze lijkt het niet te spelen. Eva Eldersma kijkt naar haar nutteloze leven maar kan er niets aan veranderen. Ze wil cultuur, ze wil studeren, iets doen, nuttig zijn. Haar mogelijkheden in Indië zijn te weinig om voor te kunnen leven; muziek van Wagner op een door de kakkerlakken aangevreten piano. Een prachtig beeld.

Maria Kraakman is geroemd en gelouterd, las ik en speelt veel in films (die ik nog niet gezien heb). Terecht die prijzen want ze is groots!

De andere acteurs en actrices zette hun rol goed neer: Gaite Jansen als het huppeltje Doddy die in de val van het huwelijk trapt, Dewi Reijs als de gedienstige Oerip; was gewoon erg goed allemaal.

De achtergrond muziek van Harry de Wit daar ben ik erg over te spreken. Het geluid van klankschalen, Indonesische gamelan instrumenten, zweepjes, knallers, geluidsdingen en wat je maar verzinnen kon droeg bij aan het verhaal en de sfeer. Goed gevonden!

Regen en nattigheid, dat straalde het decor uit. Maar ook groot en leeg. Was een behoorlijk waterig en stomerig toneelbeeld. Kunstig opgelost. Het water en de stoom heb ik goed gevoeld op rij 4.

Dan nu natuurlijk de hamvraag: Dé scene. Hoe was dé scene.

Waarom is dé scene, dé scene? In een tijd dat bloot op de televisie niet alledaags was, speelde Pleuni Touw de rol van Leonie in de Stille Kracht uit 1974. Ze gaat zich wassen. Niet onder de douche, maar op z’n Indonesisch; ze schept kommetjes water over zich heen. Dat doet ze in een kleine kale ruimte. Blote borsten. Erg fraai gevormde blote borsten. Eigenlijk was dat wat ik toen vooral zag. Plotseling een grijze streep op dat fantastische lichaam (we hadden nog geen kleurentelevisie). Pleuni Touw schrikt en veegt het weg (het is een straal uitgespuwde sirih, pruimtabak sap). Maar dan…nog zo’n streep (Pleuni veegt het weg), en nog één. De ene streep volgt de andere en ze kan de klodders niet meer wegvegen. Ze raakt in paniek en ze holt huilend en gillend naar buiten. ‘Ik ben naakt, ik ben naakt!’ roept ze. Maar dat wisten wij als kijkertjes al lang. Met rode oortjes constateerden we dat ze schaamhaar had, die Pleuni Touw! Wie die stralen sirih op dat lichaam mikte, geen idee.

Dezelfde scene was er gisteren ook. Hoewel Halina Reijn veel bloter was dan Pleuni Touw destijds en de tekst eigenlijk wel hetzelfde was, maakte dat niet veel indruk. Het had zeker niet de impact van de blote borsten van Pleuni Touw.

Speelde Hans Dagelet in 1974, in de 2015 versie wordt deze rol gespeeld door zijn zoon Mingus.

Echt een aanrader deze voorstelling!