Glazen speelgoed – Tennessee Williams. Toneelgroep Amsterdam

Regie: Sam Gold

Gezien op 8 januari in de Stadsschouwburg

We waren al gewaarschuwd, maar toch was het even schrikken. We zaten op de vierde rij, en dat was nu de eerste rij geworden. Schuin boven ons een keukentafel met vier keukenstoelen er omheen. Als we het achterste gedeelte van het toneel wilden zien, dan moesten we onze nekken rekken en over de rand kijken. Op de al genoemde keukentafel plus stoelen na, was het toneel leeg. Keek je tegen de bakstenen aan de binnenkant van het theater aan. Dat geeft een hol gevoel.

Tom Wingfield, gespeeld door Eelco Smits, klimt het podium op. Het zaallicht is nog aan. In zijn arm een zeer ouderwets aandoende grammofoon. Hij presenteert zichzelf als verteller van het verhaal. Tegelijkertijd is hij de zoon en broer. Dan klimt moeder, Amanda Wingfield, met over haar schouder Laura Wingfield het podium op. Gespeeld door respectievelijk Chris Nietvelt en Hélène Devos. De stoelen zijn op één na, schuin boven mij, bezet. We leren de achtergrond kennen van de personages. Moeder was getrouwd, maar lang geleden nam haar man de benen. Tom werkt in het magazijn van een schoenenwinkel. Volkomen ongelukkig want hij wil de dichter worden die hij al is. Zijn moeder en zus zijn afhankelijk van zijn inkomen. De kreupele Laura volgt een cursus, denkt moeder, maar het blijkt dat ze er al lang geleden mee gestopt is. Ze was zo verlegen dat ze maagklachten had als ze naar haar les moest. Daarom ging ze niet meer en bracht ze haar tijd elders door. Zo kon ze voor moeder volhouden dat ze nog bezig was met de cursus; om moeders gevoelens te sparen. Maar Amanda ontdekt het, uiteraard, toch. De teleurstelling is enorm.

Amanda focust zich helemaal op haar in stil isolement levende dochter. Ze wil voor haar dochter toekomstig geluk. Daarom wil ze dat ze of trouwt, of carrière maakt. De carrière lijkt door Laura’s verlegenheid nu mislukt. Moeder gaat kijken of ze een huwelijk kan arrangeren. Ze vraagt aan Tom of hij geen leuke collega heeft die hij kan uitnodigen om bij hun te eten en zodoende kennis te maken met Laura. Tom nodigt zijn collega Jim o’Connor uit.

Laura, Tom en Jim hebben op dezelfde school gezeten. Jim was mateloos populair en over zijn toekomst was iedereen het eens; hij zou het ver schoppen. Alles wat hij in handen kreeg, veranderde in goud. Maar ook zijn carrière is vooralsnog niet van een leien dakje gegaan. Ook hij werkt ongewild in de schoenenzaak. Omdat Tom op school gedichten schreef, gaf Jim hem de bijnaam Shakespeare.

Laura realiseert zich dat Jim dé Jim is waar ze vroeger op school verliefd op is geweest. Van verlegenheid wil ze eigenlijk in een hoek kruipen en haar verzameling glazen dieren poetsen. Maar dan arriveert Jim, en ze maakt opnieuw kennis met hem. Jim verleidt Laura en op het moment dat ze gaat geloven dat het echt wat zou kunnen worden tussen haar en Jim, helpt hij haar uit de droom door te vertellen dat hij verloofd is. De val van Laura is enorm. De teleurstelling van Amanda uit ze in verwijten aan Tom. Hij had moeten weten dat Jim verloofd was….

In een nawoord vertelt Tom dat hij, net als zijn vader, weggegaan is. De wijde wereld in. Zijn zusje en moeder heeft hij onverzorgd achter gelaten.

De rol van Laura wordt ontwapenend ingevuld door Hélène Devos. Haar onvervalst vlaamse tongval zal hier een grote bijdrage aan hebben geleverd. Maar erg fraai allemaal. Zoals ze wezenloos haar glazen dierenbeeldjes zit te poetsen, heel apart! Ook hoe ze haar glazen eenhoorn offert aan Jim; echt heel mooi! Ik had nog niet van haar gehoord, maar Hélène Devos belooft veel voor de toekomst. Met haar ingetogen spel lijkt ze me ook een aanwinst voor de filmindustrie, dus wie weet…

Harm Duco Schut als Jim is een glamourboy. Een snelle jongen met snelle praatjes. Daarom begreep ik niet dat zijn personage uiteindelijk in de schoenenzaak terecht was gekomen. Een plek waar hij helemaal niet wil werken. Ik heb de toneeltekst niet tot mijn beschikking, maar kan het op de een of andere manier gewoon niet plaatsen. In mijn visie werkt een jongen die alles mee heeft, waar hij wil omdat hij bereikt wat hij wil. Qua werk zag ik dat zelfbewustzijn niet op het toneel maar wat betreft Laura wel: Hij wilde Laura inpalmen en hij deed dat ook. Ook al kreeg hij er later spijt van. De overgang van inpalmen en verleiden naar vertellen dat hij al verloofd was, vond ik betrekkelijk ongeloofwaardig. Dat ging van het ene moment op het andere moment. Aan de andere kant was zijn dans met Laura buitengewoon. Echt ontroerend om naar te kijken. Op beide momenten moet ik wel zeggen dat Hélène Devos de show stal. Toen Jim vertelde dat hij al verloofd was, vertrok Laura’s gezicht in absolute verbijstering.

Eelco Smits speelde de ontevreden Tom sober en goed. De onvervulde verlangens en -ambities waren voelbaar. Ook de liefde voor Laura. Dat hij haar uiteindelijk in de steek laat, kan je hem gewoon niet aanrekenen. Dat hij zijn zusje achterlaat is onvermijdelijk. Tom is in alle opzichten geloofwaardig hoewel hij juist uit zijn rol stapt omdat hij ook de verteller van het verhaal is. Een constructie van Williams die hier erg goed werkt.

Tenslotte Chris Nietvelt. De laatste keer dat ik haar zag, speelde ze in de postmodernistische versie van een toneelbewerking van een scenario van Ingmar Bergman. Daar pieste en poepte ze op het toneel en rolde ze door de blauwe verf. Daar was ik niet kapot van, toen. Dat in tegenstelling tot dit toneelstuk. Daaruit bleek dat ze met haar slanke (dunne?) lijf een toneelzwaargewicht is. Ietsje over de top, maar dat vraagt de rol van Amanda ook. Zonder meer draagt Amanda de voorstelling. Zij maakt het stuk licht en zwaar tegelijk. Dat is de kracht van Nietvelt: Geloofwaardig ondanks de wat overdreven bedilzucht.

Hoe voelt het om op de eerste rij te zitten? Dat is dus heel speciaal. Het geeft je het gevoel dat er een toneelstuk voor jou alleen wordt opgevoerd. Je kijkt niet tegen achterhoofden aan. Het contact met wat er op het toneel gebeurt is heel direct. Er zit geen enkele barrière tussen acteurs en mij.

Al met al echt een goede en leuke avond gehad met toneelspel op hoog niveau.