Ik had hier graag een recensie geschreven over de Van der Elsken tentoonstelling in het Stedelijk Museum, maar toen ik gisterenmiddag aankwam, stond er een rij van jewelste. Nog nooit gezien bij het Stedelijk; doorgaans kan je zo naar binnenlopen. De rij was veel langer dan mijn geduld, dus heb ik Ed van der Elsken nog maar even uitgesteld. Vincent van Gogh is natuurlijk ook niet mis en daarom besloot ik op het laatste moment naar het Van Goghmuseum te gaan

Het is al weer heel erg lang geleden dat er een honderd-zoveel jarige uit Arles werd geïnterviewd voor de televisie. Met veel misbaar, en veel geschreeuw – want de afgelopen honderd jaar waren desastreus gebleken voor haar gehoor – werd er teruggekeken op de voorbije tijd. Wat had ze wel niet allemaal langs zien komen in al die jaren? Maar het meest opmerkelijke was wel dat haar ouders een winkel hadden waar je verf kon kopen. In die winkel stond ze vaak achter de toonbank en raad eens wie daar regelmatig over de vloer kwam: Vincent van Gogh. Daar werd de interviewster behoorlijk opgewonden. Hoe was hij? Wat vroeg hij dan? Welke verf kocht hij precies? Dat bleek eigenlijk allemaal door de gaten in haar geheugen te zijn gezakt. Het enige wat ze zich nog wel goed kon herinneren was dat Van Gogh een heel lelijke man was. Zo verschrikkelijk lelijk, vertelde ze enthousiast dat de rillingen nog steeds over haar rug liepen als ze aan hem dacht. Met dat idee kwam ik aan op de begane grond van het museum waar men een serie zelfportretten achter elkaar heeft gehangen. Hoe lelijk is Van Gogh eigenlijk?

Het antwoord is heel eenvoudig; Van Gogh is niet per se lelijk. Ook geen adonis om te zien – je zal zo’n gezicht niet snel in een Hugo Boss reclame zien – maar om nou te zeggen ‘lelijk’, nou nee. Een heel gewoon hoofd. Rood haar, rode baard. Niets bijzonders. Van Goghs hoofd is bijzonder omdat hij het zelf zo vaak geschilderd heeft en dat geniaal deed. Heel veel experiment in die schilderijen. Met puntjes, met streepjes, met dikke klodders. Bij Rembrandt zie je veel afwisseling in pose en leeftijd, maar weinig in schilderstijl. Bij Van Gogh is de kop en de pose vrijwel overal gelijk, maar de gebruikte techniek is overal verschillend. Ik weet niet of ik het mag zeggen, maar sommige van die portretten vind ik trouwens gewoon niet geslaagd. De onderdelen van het gezicht zijn verkeerd ten opzichte van elkaar. Maar niet gestileerd verkeerd zoals Picasso het deed, maar gewoon omdat het schilderij mislukte. Die portretten hingen er ook. Maar in alle zelfportretten die er hingen en waarvan ik denk dat ze gelukt zijn, zag ik geen lelijke man.

Toch denk ik dat die honderd jarige het allemaal niet slecht onthouden heeft. Lelijkheid wordt ook bepaald door uitstraling en gedrag. Ik denk dat Van Gogh gestoord gedrag vertoonde. Ik hoorde Jeroen Krabbé in zijn onvolprezen serie over Van Gogh zeggen, dat hij vloekte en tierde tijdens het schilderen. Dat hij een bezetenheid had waar mensen bang voor waren. Kijk je in de ogen van de geschilderde Vincent, dan kan je soms die onrust zien. Wellicht dat die honderdjarige van destijds bang was van die bezetenheid en hem daarom zo lelijk vond. Wie zal het zeggen?

Trouwens, verschrikkelijk leuk om langs al die zelfportretten te lopen.