Lang geleden heb ik ‘Dood op krediet’ en ‘Reis naar het einde van de nacht’ van Louis Ferdinand Céline gelezen. Onwillekeurig moest ik aan die boeken denken toen ik ‘Onderworpen’ van Michel Houellebecq las. Net zo boeiend en net zo cynisch. Je zou de boeken niet mooi moeten vinden, maar ze zijn het wel. Superieur geschreven maar met een nare, beetje immorele, mensen hatende inhoud. Het voelt niet goed om die boeken te lezen, maar ze zijn zo boeiend! Ik denk dat daar de kracht in zit als je Houellebecq leest; je raakt in een rare soort verwarring. Hij dwingt je op een andere manier naar het leven en naar de maatschappij te kijken. Als ik zijn sneren lees naar het menselijke smaldeel dat zich inzet voor een betere wereld, dan maakt dat me boos en verdrietig; dat hebben ze niet verdiend. Als ik zijn seksistische beschouwingen lees, maakt hij mij niet vrolijk hoewel ik ook weer niet zeker weet in hoe de auteur zelf over dit onderwerp denkt want zijn romanfiguur denkt het. Verwarring dus, maar je kunt niet ophouden met lezen. Ik ben er nog niet uit wat de roman zo boeiend maakt maar de emotionele achtbaan waar je als lezer in terecht komt, zal vast een factor van betekenis zijn. Net als Céline is Houellebecq een controversiële schrijver. Vooral deze roman riep veel op. Bij mij roept de roman ook veel vragen op over de mening van de auteur; wat vindt hij er eigenlijk zelf van. Ik weet dat dat niet ter zake doet, want we kijken naar de roman en niet naar de auteur, maar juist omdat deze roman zo’n grote maatschappelijk- politieke component heeft, ben ik er juist wel benieuwd naar. Maar laten we ons beperken tot de roman.

Hoofdpersoon François is hoogleraar negentiende-eeuwse letterkunde aan de Sorbonne in Parijs. Zijn specialiteit is het oeuvre van de schrijver Joris-Karl Huysmans. Deze Huysmans begon als atheïst maar bekeerde zich op latere leeftijd tot het katholicisme. De ouders van François zijn gescheiden van elkaar. Hij haat ze allebei. We krijgen te horen dat ze overlijden en eigenlijk doet het hem niets, behalve dat hij een erfenis krijgt en daardoor geld genoeg heeft.  François heeft elk jaar een nieuwe vriendin. Doorgaans een eerstejaars studente die hem een jaar bevredigd. Tijdens de op het studiejaar volgende vakantie, krijgt hij steevast een mail met de mededeling dat ze het uitmaakt omdat ‘ze iemand ontmoet heeft…’. Zijn laatste vlam is de joodse Myriam maar hij heeft het al halverwege het jaar uitgemaakt. Ondertussen is het onrustig in Frankrijk. Extreemrechtse groepen en moslim extremisten terroriseren de bewoners van het land en elkaar. Er heerst het gevoel dat er een burgeroorlog op komst is en dat de fundamentalistische moslims het dan gaan winnen. Myriam is nog steeds verliefd op François en als ze hem bezoekt en seks hebben gehad, vertelt ze dat ze met haar ouders naar Israël emigreert omdat haar ouders weinig van de toekomst in Frankrijk verwachten. Ze nemen afscheid en François voelt zich eenzamer dan ooit. Ondertussen komen de verkiezingen eraan. Het Front Nationale lijkt de grootste te worden en de Socialisten en de Moslimbroederschap strijden om de tweede plaats. Als in de eerste ronde de Moslimbroederschap groter blijkt dan de socialisten, werken ze samen om te voorkomen dat het Front Nationale aan de macht komt. Mohammed Ben Abbes wordt de leider van het land. Hij weet de extremisten tot bedaren te krijgen en vaardigt allerhande vernieuwingen uit. De Sorbonne wordt een islamitische universiteit waar alleen moslims kunnen lesgeven. Het is een rijke universiteit want een groot deel van het geld komt uit de rijke oliestaten. De bekeerde Rediger gaat de universiteit leiden en neemt contact op met François. Hij legt hem de voordelen van de islam uit; wat het hem gebracht heeft en wat voor François – als hij zich bekeert – in het vat zit…

Houellebecq lijkt het niet hoog op te hebben met de intelligentsia. Hoewel François alles van negentiende-eeuwse literatuur lijkt te weten en het oeuvre van Huysmans kan dromen en er vernieuwende dingen over heeft geschreven, lijkt het toch erg leeg. Hij geeft veel af op zijn collega’s die er allemaal nauwelijks wat van begrijpen. Ondertussen heeft hij het zo geregeld dat hij maar heel weinig op de universiteit is; hij hoeft maar één dag per week les te geven en verder begeleid hij een paar promovendi en dat is het. Omdat de studenten ‘lui’ zijn, blijft zijn collegezaal doorgaans vrijwel leeg. Houellebecq lijkt te zeggen dat het werk als hoogleraar aan een universiteit een lege farce is waarbij je je naar hartenlust seksueel kunt botvieren op eerstejaars studentes.

Het leven van de schrijver Joris-Karl Huysmans lijkt het leven en de opvattingen van François te spiegelen. Huysmans bleef zijn hele leven alleen en seks had hij bijna uitsluitend met prostituees. François blijft ook alleen en heeft relaties met vooral eerstejaars studentes. Dat er tussen François en de studente een machts-, leeftijds- en kennisniveau bestaat die de relatie problematisch maakt, erkent hij zelf ook: “…en pas heel geleidelijk kwam het gevoel opzetten dat ik me op verboden terrein begaf, wat meer te maken had met de ontwikkeling van mijn academische status dan met het feit dat ik echt ouder werd of zelfs ook maar leek te worden.” Huysmans is atheïst maar na verloop van jaren bekeert hij zich tot het katholicisme en treedt uiteindelijk zelfs in bij een klooster. François lijkt zich aan het eind te bekeren tot de islam. Waar Huysmans het celibaat omarmt, wordt François juist het spiegelbeeld van het celibaat geboden: Seks als huwelijksrecht met meerdere echtgenotes. Politiek lijkt Huysmans te verwoorden wat François vindt: “…zijn groeiende minachting voor links had niets afgedaan aan zijn oorspronkelijke aversie tegen het kapitalisme, geld en alles wat maar riekte naar burgerlijke waarden..”. Mij lijkt het dat Houellebecq kiest voor de anti-islampartij, het Front Nationale, en daarom zijn hoofdpersoon François om problematische en perverse redenen laat kiezen voor de islam.

François heeft grote moeite met de huidige gezinsverhoudingen in West-Europa. Hij heeft er zelf slechte ervaringen mee. De roman begint met de zin: ”Gedurende alle jaren van mijn naargeestige jeugd bleef Huysmans voor mij een metgezel, een trouwe vriend…”. Dat zet meteen de toon. Zijn ouders zijn gescheiden en de één is nog erger dan de ander. Hij laat er geen traan om als ze overlijden: “Al sinds een jaar of tien hoorde ik bijna niets meer van hen. De twee babyboomers hadden altijd een onverbiddelijk egoïsme tentoongespreid en ik had geen enkele reden om te denken dat ze me met open armen zouden ontvangen.” Dat egoïsme ziet hij als een gevolg van het liberaal individualisme dat uiteindelijk de doodsteek was voor het gezin. Dit beïnvloedde de demografie aanmerkelijk, betoogt Rediger in het boekje “Tien vragen over de islam” dat François zit te lezen en waar hij het roerend mee eens is. Hoewel zijn vriendinnetje wel wat tegensputtert, vindt François dat de positie van vrouwen heel veel anders moet dan hij nu is. ‘Terug naar het aanrecht’ zou nog mild zijn bij wat François voor ogen staat als hij het bovengenoemde boekje van Rediger heeft gelezen. Rediger heeft zelf meerdere vrouwen waaronder een vijftienjarig meisje voor de seks en een leeftijdsgenoot als kokkie; François vindt dat een heel fijn vooruitzicht, want in de door Houellebecq bedachte, zo ongeveer op de Saoedische werkelijkheid geënte moslimwereld, krijgen de slimste mannen (hoogleraren, en dus ook François) meisjes en vrouwen toegewezen. Omdat volgens François de liefde van de man voor de vrouw eigenlijk niets anders is dan erkentelijkheid voor het geschonken genot, kan de wereld zoals geschetst door Rediger alleen maar heel aantrekkelijk zijn. Op een enkele uitzondering na, heeft hij weinig op met zijn vrouwelijke collega’s. Hij sneert er lustig op los: ”Met haar hoekige schouders, haar grijze borstelkop en haar onverbiddelijke genderstudies-profiel leek Chantal Delouze, de collegevoorzitter van de universiteit Paris iii-Sorbonne, me een honderd procent in beton gegoten lesbienne, maar ik kon me vergissen, misschien voelde ze trouwens wel rancune jegens mannen…”

Ondanks al die cynische en haast rancuneuze taal, is ‘Onderworpen’ toch leuk om te lezen. Dat heeft, denk ik,  te maken met de consistentie van de hoofdpersoon. Het is een lijdende man die het leven maar accepteert hoe het komt. De eenzaamheid en het ongenoegen met het bestaan is haast te snijden en roept in zekere zin een soort medelijden op. De man is dan wel hoogleraar, maar wat schiet hij ermee op, behalve dat hij zo nu en dan een studente in zijn bed krijgt. Verder zit er ook de nodige absurdistische humor in de roman. Van de ene op de andere dag is de Sorbonne een islamitische universiteit geworden waar geen vrouwen en geen niet-moslims mogen werken. Net alsof de protest-grage Fransen dat zomaar over hun kant zouden laten gaan! De machtigste man van het land, Mohammed Ben Abbes wil de EU uitbreiden conform het Romeinse Rijk. Dat wil zeggen dat er met landen van Noord-Afrika wordt onderhandeld en met Turkije. Over Israël heeft Houellebecq het niet; hij is Oost-Indisch vergeten dat ook Israël tot het Romeinse Rijk behoorde. Maar de gedachte is natuurlijk bijzonder origineel.

Al met al een zeer boeiende roman ook al is hij vanuit een rechts radicaal perspectief geschreven, tenminste, dat is mijn mening. Rest de vraag of François zich tot de islam bekeert. Houellebecq speelt een beetje met ons want in de laatste paar bladzijden van de roman waarin de bekering beschreven staat schakelt hij over naar de Onvoltooid verleden toekomende tijd en beschrijft hij de mogelijke bekering, niet de echte.