Ik loop te talmen en te draaien. Ik heb ‘De tolk van Java’ van Alfred Birney uit. Geen slecht boek, maar jongens wat heb ik er lang over gedaan. Is ‘geen slecht boek’ meteen een ‘goed boek’? Ik weet het niet. Voor een groot deel een historische roman over een periode in onze geschiedenis die op dit moment erg actueel is. Een heftige roman ook. Moord en doodslag bijna op elke pagina. Op de shortlist van de Librisliteratuurprijs van 2016 stond ‘De Muidhond’. Ook een roman over een zwaar en toen zeer actueel onderwerp. Dat boek schokte velen, maar was een literaire aanfluiting. Qua inhoud en qua vorm. Een slecht geschreven flutroman. Omdat de inhoud van de roman van Alfred Birney er ook zo zwaar op lag, was ik bang dat ik nu tegen de 2017 equivalent van de Muidhond zou aanlopen. Maar dat viel erg mee want ‘De tolk van Java’ is een goed en vlot geschreven werk. Boeiend ook. Wel erg vol. Veel verhaal. Wat mij betreft had dat wel wat minder gemogen, zeker omdat er zoveel ellende voorbijkomt.

De hoofdmoot van de roman is het verhaal van de vader van de verteller. Het verhaal speelt zich in de periode van de Japanse bezetting van Nederlands Indië tot aan de onafhankelijkheid van de republiek Indonesië. Hoewel de verteller de zoon is van de vader die zijn verhaal over deze periode vertelt, wordt dat in de roman als een autobiografie gepresenteerd. De verteller publiceert de autobiografie van zijn vader. Omdat deze autobiografie een bloederige periode in de geschiedenis beschrijft vloeit er veel bloed. Vader vertelt dat hij als tiener, tijdens de oorlog in verzet kwam tegen de Japanse bezetter en de Indonesische collaborateurs. Hij deinst er niet voor terug om mensen te doden. Hij wordt opgepakt en vreselijk gemarteld en vanaf dat moment is het beest geboren, zo lijkt het. Als Japan de oorlog verloren heeft en Nederland het gezag in Indonesië wil herstellen, wordt hij tolk bij de mariniers. Eigenlijk is hij zelf ook marinier, maar ook tolk. Hij kent het land, hij kent de mensen en hij spreekt de talen.

Als tolk van de mariniers is het zijn taak om de juiste informatie uit de gevangengenomen vrijheidsstrijders te krijgen. Dat ging helemaal niet zachtzinnig en de conventie van Geneve speelde geen enkele rol. Hij martelde de gevangenen om van alles te weten te komen. Daarnaast was hij een gewone marinier die het opnam tegen de verzetsstrijders. In die rol moordde hij eerst en stelde later geen vragen. De lijken vliegen om je oren. Bij dat moorden speelt zijn mariniersdolk een grote rol. Een uitermate gewelddadige man.

Als blijkt dat hij op een dodenlijst staat van de nieuwe Indonesische regering, besluit hij naar Nederland te gaan. Daar trouwt hij met zijn correspondentievriendin en krijgt vijf kinderen. Een buitengewoon slecht huwelijk. Vader voedt de kinderen en dus ook de verteller, met zeer harde hand op. Behalve dat hij zijn kinderen veel slaat, mishandelt hij ook moeder. Het geweld in Indonesia wordt op kleinere schaal voortgezet in het gezin waar de verteller opgroeit. Hij haat zijn vader. Dat wordt door de hele roman duidelijk. Er is geen greintje liefde. Vader kan helemaal niets goed doen.

Ondertussen bemoeit de Raad voor de Kinderbescherming zich met het gezin en worden de kinderen uit huis geplaatst. Vader blijft de Raad te vuur en te zwaard bestrijden en eist zijn kinderen terug. Hoe gewelddadig de man ook was, ik zou dat toch interpreteren als liefde voor zijn gezin. De verteller daarentegen duidt zijn strijd tegen de instanties als gekrenkte trots. De verteller haat zijn vader zo verschrikkelijk dat hij niets positiefs meer kan zien; alles is eigenbelang, compenseren van gekrenkte trots of luimen van een tiran.

Hoewel de roman tal van hoogtepunten heeft, heb ik me over diverse dode punten moeten heen worstelen. Vandaar waarschijnlijk de traagheid waarmee ik de roman las. Dat het lezen niet opschoot heeft ongetwijfeld ook zijn invloed gehad op de beoordeling die ik aan deze roman geef. Best een goed boek, maar wat mij betreft zeker geen winnaar. Goed geschreven en een heftig onderwerp zijn niet doorslaggevend. Het moet ook boeien. Daarin schoot deze roman veel te kort. Een mooie middenmoter op de shortlist van de Librisliteratuurprijs 2017.