Gezien op 19 september 2015

Dit is de tweede keer dat ik Der Rosenkavelier van de Nationale Opera heb gezien binnen vijf jaar maar met een volledig nieuwe enscenering. Dit moet dus wel een populaire opera zijn; niet alleen bij de gemiddelde ‘gewone’ operaliefhebber, maar ook bij het wat elitairdere publiek, want de Nationale opera legt haar lat behoorlijk hoog. Een komische opera met verkleedpartijen en een onbehouwen baron die ongegeneerd van het leven geniet samen met een paar aria’s waar iedereen week van wordt en ontroerd door raakt. Maar toch…kennelijk biedt deze opera meer dan alleen vermaak. Want twee ensceneringen binnen vijf jaar…

Het verhaaltje is dun en simpel: Het speelt zich af in het keizerlijke Wenen.

Acte 1.

Een jonge graaf Octavian bemint zijn oudere tante de Feldmarchallin Fürstin Werdenberg. Na de liefdesnacht komt de baron Ochs auf Lerchenau op bezoek. Ook alweer familie van het minnende paar. Deze baron houdt er een liederlijke (jaja) levenswandel op na en is veel van zijn vermogen kwijtgeraakt. Daarom is hij op zoek naar een nieuwe kapitaalinjectie zodat hij zijn leventje voort kan zetten. Dat kapitaal vindt hij in de vorm van een bruidsschat. De heer Faninal is een nouveau riche en wil graag toegang hebben tot de adel. Die kans wordt hem geboden want hij heeft een dochter die hij aan de baron kan uithuwelijken. De Baron Ochs heeft hulp van de Fürstin nodig.

Maar…de baron komt hulp vragen op een verkeerd tijdstip; namelijk de ochtend na de liefdesnacht. De affaire tussen Fürstin Werdenberg en haar neefje Octavian moet verborgen blijven. Octavian verkleedt zich als het dienstmeisje Mariandl om niet verdacht te zijn. De baron van Ochs wil meteen een afspraakje maken met de als dienstmeisje verkleedde Octavian.

De Fürstin Werdenberg moet voor de baron zorgen voor een rozenkavelier. Volgens de adellijke traditie moet een jonge cavalier de komst van de toekomstige verloofde aankondigen door de dame in kwestie een zilveren roos aan te bieden.

De vorstin belooft de baron een rosenkavelier te leveren. Als ze alleen is, beseft ze dat ze oud geworden is en dat de affaire met Octavian alleen maar heel tijdelijk kan zijn; hij zal zijns weegs gaan en haar achterlaten.

Acte 2.

Speelt zich af in het huis van Faninal. Iedereen is in afwachting van de Rosenkavelier. Hij zal de zilveren liefdes-roos aanbieden die daarmee de komst van de baron aankondigt. Octavian is de Rosenkavelier. Hij treedt het huis van Faninal binnen en overhandigd de roos aan Sophie. Ze ruikt aan de roos en merkt dat hij erg lekker ruikt. Als ze Octavian laat ruiken slaat de liefde tussen die twee in als een donderslag bij heldere hemel. Vervolgens arriveert de baron Ochs met zijn gevolg. Hij benadrukt het standsverschil en interesseert zich nauwelijks voor Sophie; hij keurt haar als een stuk vee. Ondertussen vergrijpt het gevolg van de baron zich aan de drank en aan het vrouwelijke personeel. De verliefde Octavian wil de eer van Sophie verdedigen en in een (min of meer) duel verwondt hij de baron oppervlakkig.

Sophie wil al lang niet meer trouwen met de baron en Octavian verzint een list; hij laat bij de baron een briefje bezorgen waaruit blijkt dat het dienstmeisje Mariandl (de verkleedde Octavian) wel degelijk zin heeft in een vrijerijtje. De baron wordt naar een goedkoop hotel/kroeg gelokt.

Acte 3

Verkleedt als het dienstmeisje Mariandl, wacht Octavian de baron Ochs op. Hij heeft een val opgezet waarin hij allerhande figuren laat figureren. Onder wie een verlaten moeder met kinderen die claimt dat baron Ochs de vader is. Terwijl Ochs Mariandl aan het verleiden is, komen deze figuranten te pas en te onpas in beeld. Om hier een eind aan te maken, roept de baron de politie erbij, maar dat maakt het allemaal nog veel erger voor hem. Hij wordt er van beschuldigd dat hij de eer van een jong meisje schendt. Ochs beweert dat Mariandl zijn verloofde Sophie is. Als vader Faninal erbij komt, ontkracht hij de leugen; Mariandl is zijn dochter Sophie niet. Daarmee is de baron van Ochs een leugenaar en een bedrieger en is het voorgenomen huwelijk van de baan. Mariandl ontmaskert zich voor de politie als Octavian. Nu komt de Feldmarchallin op de proppen. Zij beweert dat alles een maskerade is. Sophie, die er ook is bijgekomen hoort dit en denkt dat ook zij slachtoffer is. De Feldmarchallin doet afstand van haar minnaar Octavian. Octavian en Sophie sluiten elkaar in hun armen.

Een heel verhaal, kortom met veel verkleedpartijen; een grote maskerade. Besef je dat de rol van Octavian gezongen wordt door een mezzosopraan die echt niet door een man gezongen wordt, dan spreek je hier niet van een gewone maskerade, maar van een dubbele. Een verklede man, verkleedt zich als vrouw… De verwijzing naar Cherubino uit Le Nozze de Figaro is dan al snel gemaakt. Dat is hij zeker, want op verschillende niveau’s staat er een peil naar deze grote Mozart opera.

Na de opera’s Elektra en Salome, keerde Strauss en zijn librettist Von Hoffmansthal terug naar de Weense komedie. Dat is hen vaak verweten. Maar ik zie een duidelijke ontwikkeling. Ik denk dat Strauss het doorvoeren van de bijna atonale muziek van Elektra naar het volledig atonale zoals Schönberg net een stap te ver vond en het ook –terecht in mijn ogen- zag als een doodlopende weg. Vanuit de twee opera’s ontwikkelde zijn muziek zich naar Strauss’ eigen stijl. Hoewel er veel Weense wals in zit, en een aantal bloedstollende mooie aria’s, is het over het geheel genomen geen opera die makkelijk in het gehoor ligt.

Muzikaal gezien, heb ik eigenlijk nauwelijks een opmerking. Grandioos! Alle rollen werden superbe gezongen. Het orkest was fantastisch op dreef en aan de dirigent Marc Albrecht komt veel lof toe. Ik heb echt genoten; een groot compliment. Van te voren werd wel gemeld dat de bas Peter Rose, die de rol van de Baron van Ochs zong, last had van een keelontsteking. Dat deed mij het ergste vrezen, want dat is een meer dan veeleisende rol. Als publiek heb ik daar echter weinig van gemerkt. Integendeel; hij was fantastisch.

Het decor dat gekozen was wijkt af van wat gebruikelijk gekozen wordt. Door tekst en inhoud van de opera, kan je daar ook niet makkelijk van afwijken. Het speelt zich in het Wenen van de 18^e eeuw af. Nu werd dat door decor en aankleding verplaatst naar de jaren ’50 van de vorige eeuw. De Feldmarchallin kreeg daarmee het uiterlijk van Prinses Gracia toen ze net niet meer Grace Kelly was. Dat ging maar net. Een paar onlogische teksten, maar goed overheen te komen. Het decor als zodanig zag er trouwens in de eerste twee actes fantastisch uit. Over de derde acte heb ik wel wat bedenkingen. Daar werd een heel goedkoop motelletje getoond. Op zich aardig gevonden behalve dat veel van de dialoog tussen Baron van Ochs en Mariandl zich afspeelde in de kroeg. Dat was nu op de gang van het motel. Niet helemaal voor te stellen.

De regie en enscenering moet ervoor zorgen dat het verhaal zoals het zich voor ons ontrolt duidelijk en helder is. De grote lijn was redelijk te volgen. De details helaas niet. Daar vond ik de regie wat rommelig. Zo kwamen er aan het eind van de eerste akte een groep mensen de kamer van de Feldmarchallin binnen waarvan nauwelijks duidelijk was wat ze daar deden. Dat was stukken duidelijker in die andere DNO enscenering van enkele jaren geleden van Willy Decker. Deze onduidelijk situatie werd gelukkig helemaal overdonderd door de slotaria van de eerste acte, als de Feldmarchallin alleen achterblijft. Wat zong Camilla Nylund dat fantastisch!

Het aanbieden van de zilveren roos is het hoogtepunt in de opera. Hij heet niet voor niets ‘Der Rosenkavelier’! De omslag zit in dat hoogtepunt; Sophie en Octavian worden verliefd. Dat bleek wel uit de muziek en het prachtige duet, maar niet uit de regie. De twee aankomende gelieven zongen het duet met een tussenruimte van zo’n tien meter, zonder dat ze elkaar aankeken. Fysiek miste de chemie die er muzikaal wel was. Dat werkte verwarrend.

De laatste acte werd gekenmerkt door kamertje in, kamertje uit. Heel moeilijk te volgen. En dan de moeder met al die kinderen. Ik vond het erg rommelig. Gelukkig maakte het slot trio en het slotduet alles helemaal goed. De stemmen kroelden langs elkaar, vervlochten in elkaar en slepen langs elkaar. Prachtig!

Al met al heb ik een heerlijke avond gehad!