Beethovens Fidelio door de Reisopera

Gezien op 20 mei 2023 in Carré in Amsterdam

Beethoven heeft, naar verluid, tien jaar gewerkt aan de enige opera die hij geschreven heeft. Ik kan me voorstellen dat het genie erg veel moeite had om van het verhaal chocola te maken; hij heeft duizend maal meer kaas gegeten van muziek dan van literatuur. Gevolg is dat de Fidelio van Beethoven een opera is met ongelijke leggers: De muziek is helemaal af en fantastisch terwijl het verhaal een gatenkaas is waar goed beschouwd geen touw aan vast te knopen is. Fidelio is een operaverhaal waarin veel stappen worden overgeslagen en er zijpaden worden bewandeld die je er veel beter buiten had kunnen laten. Beethoven was duidelijk geen Wagner of Mozart die ook literair hoog begaafd waren en goed geproefd hadden aan menselijke relaties; Beethoven was louter muziek. Muziek die de arme man zelf niet meer kon horen. Je kan de opera niet negeren, daarvoor is de muziek van te hoge kwaliteit. Ga je hem echter uitvoeren, dan kom je al snel in de problemen want hoe vul je de gaten in het verhaal zodat wat er op het toneel gebeurd toch nog begrijpelijk wordt? De reisopera heeft het geprobeerd en het resultaat…een onbegrijpelijk verhaal op prachtige muziek.

Het verhaal van de opera zoals ik het begrepen heb, waarbij ik de scenes die niet in de opera voorkomen, doorgestreept en de scenes die er teveel in zitten schuin druk:

In het gebied waar Don Pizarro gouverneur is, woont het echtpaar Florestan en Leonore. Florestan spreekt zich uit tegen het bewind van Don Pizarro. De gouverneur arresteert Florestan en gooit hem in de kerker op water en brood. De wanhopige Leonore zoekt een manier om te zien wat er met haar geliefde gebeurd is. Met dat doel voor ogen verkleedt ze zich als man en probeert ze onder de schuilnaam Fidelio een baantje te krijgen in de gevangenis. Het lukt haar om hoofd gevangenenbewaarder Rocco te misleiden en ze wordt cipier. De dochter van Rocco, Marzelline,  wordt verliefd op Fidelio. Voordat ze echter met Fidelio in zee kan, moet ze gevangenenbewaarder Jaquino afschudden die hevig verliefd op haar is terwijl zij helemaal niets voor hem voelt. Papa Rocco ziet een huwelijk tussen zijn dochter en Fidelio wel zitten en beschouwd Fidelio al voor het huwelijk als schoonzoon. Rocco vertelt Fidelio hoe prettig het is om geld te hebben en te verdienen.

Don Pizarro hoort dat minister Don Fernando onderweg is voor een inspectie. Omdat Pizarro beseft dat hij onschuldige mensen, waaronder Florestan, in de gevangenis heeft laten gooien, vreest hij het ergste van deze inspectie. Hij geeft Rocco de opdracht om Florestan te vermoorden en het lijk weg te stoppen in een geheim graf. Rocco wil niet moorden en daarom zal Don Pizarro de moord plegen, maar Rocco moet wel het geheime graf delven. Samen met zijn ‘schoonzoon’ Fidelio gaat hij het clandestiene graf graven in de diepste kerker. Daar ontdekt Fidelio/Leonore dat de man voor wie ze het graf delven, haar man Florestan is. Als Don Pizarro de kerker binnenkomt om Florestan te vermoorden, springt Leonore voor haar man en gooit ze haar vermomming af. Ze blijkt een wapen bij zich te hebben zodat ze de moordenaar tegen kan houden. Op dat moment komt ook minister Don Fernando aan. De minister herkent in Florestan een oude vriend en aldus komt Pizarro’s misdaad aan het licht. Eind goed al goed.

Kortom, de complete voorgeschiedenis ontbreekt en zonder enig referentiekader wordt je in het verhaal gedumpt waar irrelevante zaken besproken worden. Tijdens de pauze raakte ik met een club bezoekers aan de praat die de muziek, zonder meer, fantastisch vonden maar ondertussen geen idee hadden waar het allemaal over ging; ze hadden het boekje niet gelezen. Was dat onvolledige verhaal nou nog maar het enige…Als de muziek Beethoven beviel dan spon hij de scene nog eens extra uit, of het nou belangrijk is voor het verhaal of niet. Samenvattend: Prachtige muziek op een rammelend en onbegrijpelijk verhaal; Beethoven had zich eigenlijk niet aan opera moeten wagen. Maar ja, de Fidelio is er en hij moet uitgevoerd. Vooral voor de regisseur een helse klus want hoe maak je er nou nog iets van. Regisseur John Fulljames heeft het gewaagd maar is niet echt geslaagd in zijn heldhaftige poging. Het voorverhaal heeft hij met videobeelden tijdens de ouverture proberen te vertellen, maar dat beklijft niet omdat je te weinig het gevoel hebt dat dit stuk erbij hoort. Moeilijk!

Eén van de problemen met de zangstemmen van de latere Beethoven is, dat hij de zang wel in zijn hoofd hoorde, maar niet goed in de praktijk kon horen hoe de zangers het ervan afbrachten. Daardoor zijn aria’s vaak moeilijk zingbaar; net te hoog of net te laag. Dat zag ik ook in Fidelio; er werd regelmatig geknepen om toch die hoge of juist lage toon eruit te krijgen, maar dat hebben we gewoon te accepteren. In opera’s worden wel wat mannenrollen gezongen door vrouwen maar in de voorbeelden die ik ken, zijn de mannen dan (superhitsige) pubers: Cherobino in La Nozze de Figaro of Octavian in Der Rosenkavelier. Doordat het pubers zijn is het redelijk geloofwaardig dat ze zo’n hoge vrouwenstem hebben, bovendien maakt de humor in beide karakters veel goed. Fidelio/Leonore is niet grappig; de humor is ver te zoeken en dat maakt de verkleedpartij ietwat potsierlijk en…wie trapt er nou in zo’n verkleed partij?

Hoe dan ook: De muziek is fantastisch!!!