Gezien op 24 maart 2023 in het DeLaMar theater in Amsterdam

De scheiding tussen scheppende- en uitvoerende kunst is de afgelopen decennia in toneelland nogal veranderd. Toen ik op de middelbare school zat, ging ik regelmatig naar de Stadsschouwburg.  Het toneelgezelschap dat hoorde bij de Stadsschouwburg van Amsterdam was destijds het Publiekstheater. Hun repertoire noemde men toen het klassieke wereldrepertoire, dat wil zeggen dat ze toneelstukken uitvoerden die tot de vaste canon behoorden en soms ietsje erbuiten…maar niet vaak. Zo speelden ze de stukken van Shakespeare, Jean Paul Sartre, Herman Heijermans, Joost van den Vondel of Friedrich Schiller. In ieder geval altijd teksten die speciaal voor het toneel geschreven waren. De tekstboekjes kon je kopen. Mocht het zo zijn dat ze van de originele teksten afgeweken waren, bijvoorbeeld omdat Joost van den Vondel zo breedsprakig bleek dat het niet meer te volgen was, dan werd dat in de gekochte boekjes keurig in de tekst aangegeven. Men had respect voor de tekst want een schrijver had het geschreven en was ‘eigenaar’ van de tekst; de scheppend kunstenaar. De regisseur interpreteerde de teksten en had verschillende instrumenten in handen om de tekst van de toneelschrijver naar zijn of haar hand te zetten. De acteurs en actrices brachten de toneelteksten op het toneel. Samen met de regisseur waren dat de uitvoerende kunstenaars. Overzichtelijk, dus. Het waarborgde ook nogal wat kwaliteit want iedereen hield zich bezig met wat hij of zij het beste kon: Schrijven, regisseren of acteren.

Tegenwoordig heeft men die scheiding nogal losgelaten. De regisseur is de scheppend kunstenaar. Ziet hij een leuk of interessant verhaal dan brengt hij dat op de bühne. Ik heb me laten vertellen dat zo’n regisseur dan ‘iets’ op papier zet en dat er gaandeweg het repetitieproces een voorstelling ontstaat. Zo’n ter hand genomen verhaal kan een roman zijn of een film, een krantenbericht of iets geheel anders wat zo toevallig voorbij komt. Wat het zeker niet is, is dat het een toneeltekst is; een stuk geschreven door een toneelschrijver. De schrijver van het stuk is dan ook niet meer de scheppende kunstenaar. Die is volledig vervangen door de regisseur. Ondanks dat ze internationaal nogal bewierookt worden, heb ik eigenlijk niet zo vaak een echt heel goed doortimmert theaterstuk gezien dat op deze leest geschoeid was. Het laatste dat ik bijvoorbeeld van Robert Icke bij het ITA zag, was door de kwaliteit van de acteurs te pruimen, maar verder bleef het gewoon een aan alle kanten rammelende tekst met nauwelijks diepgang. Ik heb diverse boeken van Louis Couperus vertoneelt voorbij zien komen, maar de oorspronkelijke roman was beter. Net als de films van Ingmar Bergman.

Nu ik mijn gram bovenstaand gehaald heb kan ik verslag doen van de voorstelling die ik gisteren bezocht: De Kersentuin VAN Anton Tsjechov. Weliswaar zwaar bewerkt, maar de kern van het oorspronkelijke toneelstuk heeft men in stand gehouden. Dat was voor mij een hele opluchting! De namen van de personages, bijvoorbeeld, zijn dezelfde Russische namen als in het oorspronkelijke stuk. De eigenares van het landgoed Ljoebov Ranevskaja wordt door haar dochter Anja uit New York opgehaald omdat het financieel slecht gaat.  Ze probeerde in New York een filmstercarrière op te bouwen. Samen met haar Personal Assistent Jasja keert ze terug naar het landgoed dat tijdens haar afwezigheid – beroerd – werd beheerd door haar broer Leonid. Ze wordt verwelkomt door haar andere dochter en Jermolaj Lopachin die de zoon is van één van de lijfeigene die zich nu opgewerkt heeft tot een geslaagde zakenman. Jermolaj stelt voor om de vervallen kersentuin te veranderen in een bungalowpark zodat ze daarmee geld kunnen verdienen. De familie wil daar niets van weten. Ze willen alles bij het oude laten zelfs nu de kans dat het hele landgoed verkocht moet worden steeds groter wordt. Ze hopen op een financieel wonder. De familie wil niet veranderen en zich aan de nieuwe situatie aanpassen. Het leven van de familie staat stil. Het staat eigenlijk al stil sinds de jongste dochter verdronken is en in de kersentuin begraven ligt. Student Petja die de onderwijzer van het meisje was en de oudste dochter van het gezin, die altijd op het jonge zusje paste, voelen zich schuldig omdat ze vinden dat ze niet genoeg op het kind gelet hebben. Moeder Ljoebov Ranevskaja voelt zich ook schuldig omdat ze niet op haar dochter heeft gelet omdat ze op het moment dat het kind verdronk met een minnaar bezig was. Een financieel wonder zal er niet plaatsvinden. Op het moment dat ook Ljoebovs New Yorkse filmcarrière volledig mislukt blijkt, wordt de Kersentuin bij opbod verkocht. Zakenman Jermolaj Lopachin koopt het landgoed en maakt er het aangekondigde bungalowpark van. Niemand kan omgaan met de nieuwe situatie en de veranderende wereld behalve de zakenman die zichzelf uit de modder omhoog gewerkt heeft. De hele familie trekt weg.

Er werd door alle acteurs en actrices goed en overtuigend gespeeld. Niemand viel extra op. De voorstelling werd life van muziek voorzien door Beppe Costa die meteen ook de rol speelde van de oudste bediende van het huis Firs. Als iedereen vertrekt, vergeten ze hem, maar daar lijkt hij vrede mee te hebben. Er worden twee liedjes gezongen. Eén aan het begin door Anniek Pheifer die de rol van Ljoebov Ranevskaja speelt en één lied ergens halverwege het toneelstuk gezongen door ‘Ntianu Stuger die de rol van de jongste dochter speelt. Ik weet niet of die liedjes nou speciaal bij het toneelstuk passen omdat ik geen idee had van de tekst; die was onverstaanbaar. Wat ik wel hoorde was dat het Engelse liedjes waren. Waarom Engels? Geen idee; het toneelstuk was in het Nederlands. Aan de andere kant zorgden de liedjes voor een soort evenwicht. Tijdens het tweede liedje liep een op het achterdoek geprojecteerde wolf naar rechts terwijl de zangeres op het draaiende podium naar links liep (en dus niet van haar plaats kwam). Dat was een mooi beeld.

Al met al heb ik een leuke avond gehad en was het toneelstuk absoluut de moeite waard.