Gezien op 11-11-2016

Topstuk van de tentoonstelling ‘Catharina de Grootste’ is een replica van de kroon waarmee Catharina in 1762 tot tsarina werd gekroond. Ja, een replica. Maar desalniettemin een heel waardevol ding. Het is namelijk nogal een precieze replica. Gemaakt van ongeveer dezelfde materialen als het origineel en bedoeld voor een herdenking. Bezet met honderden diamantjes. Bovenop een enorme robijn. Dat alles gevat in goud. Waarom we niet het origineel te zien krijgen is mij niet duidelijk geworden. Wellicht bestaat hij niet meer. Ik weet het niet. Maar in een zijkamertje dit grote en kostbare juweel. In de buurt van deze replica, schilderijen van Catharina in al haar pracht en praal geschilderd als tsarina met precies deze kroon op haar hoofd. Leuk om de replica te bekijken want dan zie je hoe verfijnd de kroon is gemaakt. Op het schilderij komt hij nog over als een plomp en zwaar ding, maar sta je er met je neus bovenop dan zie je hoe verfijnd alles is. Behoorlijk indrukwekkend.

Dat neemt niet weg dat Catharina, voordat ze de kroon op haar hoofd had, de echtgenote was van de zittende tsaar. Tsaar Peter II. Ondanks haar verlichtingsidealen, pleegde ze een staatsgreep tegen haar man om zelf de macht te grijpen. Weliswaar wordt verteld dat tsaar Peter II een instabiele factor en naar verluidt een slechte tsaar was, maar door wie zijn die verhalen in de lucht gekomen? Een vrij gesloten geheel, dat Kremlin. Het zou me niets verbazen als Catharina dit soort verhalen zelf heeft verteld om haar staatsgreep te legitimeren. Want hoe je het ook went of keert, een staatsgreep is een staatsgreep. Peter II is kort aan de macht geweest en nadat hij was afgezet leefde hij nog maar een korte tijd. Na drie maanden overleed hij onder zeer verdachte omstandigheden. Catharina d’r regeerperiode is gedrenkt in bloed, dat zie je op deze tentoonstelling te weinig. Alhoewel ze de cultuur en de Russische bovenklasse tot grote bloei bracht, kan je haar beleid zeker niet sociaal noemen. Het feodale systeem bloeide onder Catharina als nooit tevoren.

Op de tentoonstelling ‘Catharina de Grootste’ in de Hermitage Amsterdam wordt veel aandacht besteedt aan de relatie die ze onderhield met de grote Franse filosofen. Voordat ze de macht greep, correspondeerde ze intensief met Voltaire en Diderot. Ze ontwikkelde verlichtingsideeën. Of ze ook met De Montesqueue heeft gecorrespondeerd, wordt niet verteld op deze tentoonstelling. Zijn ideeën zal ze niet geaccepteerd hebben. Het delen van macht, was niet haar ding; zij trok alle macht naar zich toe en regeerde als een absoluut heerser. Op de tentoonstelling hangt een serie min of meer karikaturale schilderijen met het leven van Voltaire als onderwerp. Catharina zal daar denkelijk de karikaturale waarde niet van hebben gezien; ik vermoed dat ze vooral dicht bij haar geliefde filosoof wilde zijn. Voltaire was not amused door deze schilderijen, dat is wel bekend. Catharina kocht Voltaires bibliotheek op en liet hem naar de Hermitage verschepen. Ze was ook nog van plan om die bibliotheek te huisvesten in een replica van Voltaires huis. Maar dat is er nooit van gekomen.

De tentoonstelling laat veel moois zien over Catharina. Ze wordt op handen gedragen. Natuurlijk is het zo dat de Hermitage helemaal haar verdienste is. Zij heeft ervoor gezorgd dat de economie bloeide en dat de verzameling in het winterpaleis groots werd. Maar wat ik mis op deze tentoonstelling is de gewone man. De gewone Rus. Zo’n lieverdje was Catharina niet voor de man in de straat. Die tegenstelling tussen verlichte ideeën en er niet naar handelen mis ik.

De tentoonstelling is best leuk om te zien, maar overlopen van enthousiasme doe ik zeker niet. Toch een beetje een raar gevoel over macht en verering van de machtigen. Dat had best wat kritischer gemogen, vind ik. Bovendien kijk ik graag naar originelen en…hoe mooi en natuurgetrouw replica’s ook zijn, het blijven replica’s. Waar is de echte kroon van Catharina en…hoe ziet die eruit?