Ik heb mij het volgende laten vertellen (ik ben per slot geen bioloog): Leeuwen leven in gemeenschapjes van een paar leeuwinnen met hun welpen en één leeuwenmannetje. Doorgaans in pais en vree. Maar soms komt er een jong krachtig mannetje. Hij wil ook wel eens…. De mannetjes gaan het gevecht aan. Als het jonge nieuwe mannetje wint, verjaagt hij het oude mannetje, bijt hij alle welpen dood en vervolgens paart hij met alle vrouwtjes. Aan dit gedrag heb ik vaak moeten denken toen de oorlog in Joegoslavië nog woedde. Die oorlog die zo verschrikkelijk dichtbij kwam en waar ik zag dat het mensbeeld van veel schrijvers die schreven over de tweede wereldoorlog, klopte: De mens is in wezen een beest. Om dat beest zit een dun vernislaagje dat we ‘beschaving’ noemen. Er hoeft maar iets te gebeuren, en het beest wordt verlost van dat vernislaagje. Leeuwen hebben überhaupt geen last van een vernislaagje; het doodbijten van de welpen en het verkrachten van de vrouwtjes komt voort uit instinct en oergevoel…
Joegoslavië was een gewild vakantieland. Weliswaar in de invloedssfeer van de Sovjetunie, maar toch ook weer losgevochten. Ik ben er nooit geweest maar Josien wel, in de eerste weken dat we elkaar kende… Ik zag dat Slovenië zich losmaakte van Joegoslavië en dat de tanks richting grens reden. Dat liep toen met een sisser af. Omdat we nog niet wisten wat er komen ging, was dat toen een opluchting en een bevestiging van de Europese waarden; In Europa wordt geen oorlog meer gevoerd. Maar, zoals we nu achteraf weten, was dat slechts een opmaat naar een verschrikkelijke oorlog. Nog groen als gras wat betreft oorlog in Europa, keek ik tijdens het journaal naar een item over het oplaaiende geweld. Een boer holde huilend naar de camera met achter zich zijn boerderij waar een granaat in was terechtgekomen. Dat eerste beeld van die rokende boerderij en huilende man is me bij gebleven.
Dat item op het journaal markeert wat mij betreft het moment waarop het vernislaagje rond het beest werd opengebroken. Vanaf dat moment barstte de oorlog in alle hevigheid los. Vooral in Bosnië. Daar zag de leeuwenvergelijking bij mij het levenslicht. Bosnische jongens werden op grote schaal vermoord en de meisjes en vrouwen werden verkracht. Daar werden verkrachtingskampen voor opgericht. Ik kon daar niet bij met mijn verstand; dat je elkaar zoveel ellende aandoet. Ook tegenstrijdige gevoelens, trouwens, bij het mannetje in mij; best geil, zoveel vrouwen waarmee je kunt doen wat je wilt.
Ik zag op dat moment goede moslims die te lijden hadden onder de slechte Serviërs. Zoals altijd als je op zo’n manier partij trekt, was dat volkomen fout. Het gaat om dat vernislaagje. In dat vernislaagje zit ook of je moslim bent of Servier. Die schilfertjes blijven intact om het losgekomen beest motivatie te geven en herkenning; in de strijd zou het gaan om moslims tegen Serviërs. In werkelijkheid gaat het om de ene mannetjesleeuw tegen de andere. Als de nieuweling wint, vermoordt hij de kinderen en verkracht hij de vrouwen… Dat is dus oorlog.
Vandaag krijgt de schurk der schurken, Radovan Karadzic, zijn straf te horen. Je vraagt je af met welk doel. Oké, laten ze hem maar opsluiten, dan lijkt het tenminste of je wat doet; alsof dat vernislaagje om het beest er ook werkelijk zit…