Thuis hing bij ons de Guernica van Picasso aan de muur. Toen mijn vader vertrok toen ik acht jaar oud was, verdween ook Picasso en werd hij vervangen door een negerkop van Rubens. Dat zijn mijn eerste ervaringen met beeldende kunst. Maar de eerste ‘echte’ ervaring kreeg ik op de lagere school. We kregen toen museumles. Een ‘museumjuf’ gaf ons een paar lessen in het Stedelijk Museum en een paar lessen in het Rijksmuseum. Hoewel ik me haar helemaal niet meer kan herinneren, heeft zij mijn smeulende vuurtje voor kunst aangewakkerd.

Het eerste schilderij waarvoor wij op de grond mochten gaan zitten was Le Violoniste van Marc Chagall. Ik was toch al behoorlijk onder de indruk van al die kunst, maar dit schilderij maakte een verpletterende indruk. Mijn leven overziend kan ik stellen dat ik me in die periode op zijn joodst voelde. Mijn vader (gojim) was verdwenen en ik werd opgevoed door mijn joodse moeder en joodse oma waarvan we wisten wat ze meegemaakt had, maar daar zwegen we over. Dat Marc Chagall joods was, en dat thema veel in zijn werk gebruikte, deed het schilderij waar wij naar keken, enorm in waarde stijgen. Tenminste voor mij.

Wat kan ik me van die museumles nog herinneren. In ieder geval dat het dorpje dat op dit schilderij het decor vormt, regelmatig terug komt in Chagall’s werk. Dat het een klein dorpje in Rusland is met in ieder geval twee Christelijke kerken. Dat het winter is in het dorpje benadrukt nog een keer extra dat het zich in Oost Europa afspeelt. Drie mannetjes naast de knie van de violist lijken schichtig weg te lopen. Op de achtergrond een vrouwenfiguur met haar armen geheven en …lijkt dat op zwarte rook waar de vrouwenfiguur uit opstijgt?

Wat ik me afvraag is of Chagall hier het Joodse leven heeft afgebeeld in een sjtetl ergens in Rusland. Duidelijk is dat de joodse gemeenschap (drie mannetjes) een minderheid vormt in een christelijke omgeving. Een violist op het dak lijkt een verwijzing naar ‘fiddler on the roof’. Dat is echter niet waarschijnlijk omdat in het verhaal Tevje van Sholem Aleichem ongeveer in dezelfde tijd geschreven werd als Chagall dit schilderij maakte. Bovendien wordt de violist op het dak – volgens mij –  aan de later gemaakte musical toegevoegd in de jaren zestig. Is de vrouwenfiguur met de geheven handen op de achtergrond een pogrom slachtoffer die uitstijgt boven de zwarte rook van de in brand gestoken joodse huizen? Wie weet. Ik zie het er wel in. De violist maakt het schilderij vrolijk terwijl de vrouw op de achtergrond dat ontkracht.

Marc Chagall werd als Movsja Zacharovitsj Sjagal geboren in een klein dorpje in Rusland. Hij behoorde tot de chassidische gemeente. Nu hangt dat, volgens onze normen, aan tegen extreme religieuzen. Uiteindelijk ontwierp hij, als Marc Chagall, onder anderen, ramen voor kathedralen. Heeft Chagall zijn joodse identiteit uit willen doen als een te krappe jas? Aan de andere kant komt die identiteit overal in terug. Moeilijk om sommige dingen te duiden.

Onderweg naar ons vakantieadres overnachtte we in Metz. Niets vermoedend liepen we de kathedraal in op het tijdstip dat het eigenlijk niet meer mocht (maar vooruit…even dan). De al laag staande zon deed de gebrandschilderde ramen oplichten. Wat een prachtige kleuren. We wisten meteen dat we naar Chagall stonden te kijken. Een bijzondere schilder! En…glazenier!