Gezien op 16 oktober 2015 in: Museum Boijmans Van Beuningen.

Een absolute aanrader! Ik zeg het maar meteen. Echt een heel leuke tentoonstelling en ik raad iedereen aan om er naar toe te gaan. Hou je van het verre verleden en van schilderkunst, dan zou je er echt heen moeten. Naar Rotterdam, naar het Boijmans Van Beuningen!

Bij de naam Jheronimus Bosch gaat mijn hart sneller kloppen. Eigenlijk meer bij zijn Nederlandse naam: Jeroen Bosch. Bij Jeroen Bosch hoort Lange Pier en bij Lange Pier hoort Floris (en Sindala). Floris, de befaamde televisieserie uit de jaren zestig waarmee Rutger Hauer, Gerard Soeteman en bovenal Paul Verhoeven hun indrukwekkende carrière begonnen. Wat heeft de tentoonstelling ‘Van Bosch tot Bruegel’ te maken met de televisieserie Floris? Op zich niet veel, behalve dat de televisieserie in de zelfde historische tijd speelt als waarin de schilderijen van deze tentoonstelling zijn vervaardigd; rond 1550. Namen die in de serie een rol speelden, komen op deze tentoonstelling terug. Soms niet helemaal correct, maar dat maakt het juist des te leuker.

Lange Pier bijvoorbeeld is zo’n naam. In de televisieserie een roverhoofdman uit Friesland. In werkelijkheid was hij iemand die zich tegen de Bourgondische overheersing verzette. Zijn schuilnaam was Grote Pier (Grutte Pier). Lange Pier komen we op onze tentoonstelling in het Boijmans – Van Beuningen ook tegen; het was de bijnaam van de Antwerpse/Amsterdamse schilder Pieter Aertsen. Een boomlange vent die, zo gaat de legende, zijn altaarstuk in de Nieuwe Kerk probeerde te verdedigen tegen het beeldenstormende gepeupel in 1566. Slechts een zijpaneel is over; de aanbidding der herders. Daarop een van de mooiste koebeesten van de kunstgeschiedenis. Dat schilderij hing niet op deze tentoonstelling. Van het religieuze werk van Pieter Aertsen is weinig over gebleven, maar zijn genrestukken, daarvan hingen er een paar. De schilderijen waar hij, volgens de catalogus, zelf een beetje op neer kijkt, maken hem nu tot één van de belangrijkste schilders op deze tentoonstelling. Als genreschilder hangt hij nu in de diverse musea.

Zo hangt er van Pieter Aertsen een keukenmeid. Ze rijgt divers gevogelte aan een spit en houdt het spit vast als ware het een koningsstaf. Haar trots komt je tegemoet terwijl ze poseert voor een imposante schouw. Volgens de catalogus en de audiotour hebben we hier te maken met spotlust. Een gewoon iemand wordt neergezet alsof ze van adel is. De adel en rijke burgerij koopt dit soort schilderijen om hun eigen positie als trotse machthebbers te bevestigen. Op de een of andere manier bevredigd me niet helemaal. Daarvoor is ze veel te mooi geschilderd. Ook te groot. Ik kan me een spotprentje van tien bij tien centimeter voorstellen, maar hier hebben we te maken met een op ware grootte geschilderde keukenmeid.

Ook in het Rijksmuseum zo’n schilderij. Ook daar staat een keukenmeid van Pieter Aertsen in een overdadige keuken. Ze is omringd door allerhande groenten en rijgt ook daar gevogelte aan het spit. Spot vind ik hier echt niet het juiste woord. Veeleer laat de burgerij zien wat voor rijke maaltijden ze zich kunnen laten voorzetten. Maar dat is mijn eigen interpretatie en niet gebaseerd op kennis.

Pieter Aertsen (de ‘echte’ Lange Pier) springt er op deze tentoonstelling erg uit. Met zijn heldere schilderijen en zijn felle kleuren zet hij zelfbewuste werkende mensen neer en…heerlijk voedsel.

Kom ik weer terug op Jeroen Bosch en Floris en de tentoonstelling. Er hangen twee marskramers, beiden van Jeroen Bosch. En wat ontdekte ik over de Floris aflevering met Jeroen Bosch… In de aflevering van Floris hebben ze  vals gespeeld. De twee marskramer schilderijen hebben ze in de aflevering gecombineerd. Er is een marskramer met rovers en een marskramer met een bordeel. De bordeel versie hoort in het Boijmans Van Beuningen, de rovers versie is voor de tentoonstelling in bruikleen van het prado in Madrid. Voor het overgrote deel hebben ze in de aflevering van Floris met de marskramer met het bordeel genomen, maar in het verhaal hadden ze de galg nodig van de rover versie. Hoe dan ook, Jeroen Bosch legt uit wat het schilderij betekent: De marskramer wordt weggeblaft door een hond, is zo stom als een koe, heeft er lustig op los geleefd en zal eindigen aan de galg… Die Jeroen Bosch!
In het Boijmans Van Beuningen is juist over de bordeelversie van het schilderij een aardige videopresentatie. In deze presentatie wordt ingezoomed op die details. De details worden daardoor duidelijk, maar de betekenis wordt voor een groot deel in het midden gelaten. Jammer vind ik altijd als zo’n presentatie alleen in het engels is. Dat maakt het in ieder geval voor kinderen ontoegankelijk maar ook volwassenen zullen zaken missen. Het engelse woord voor ‘els’ kende ik bijvoorbeeld niet; daar kwam ik thuis pas achter.
Het belangrijkste van Bruegel ontbreekt; al die schilderijen die het boerenleven laten zien. De dansende boeren, de trouwende boeren en de springende boeren. Wel zijn er tekeningen ‘naar bruegels’ boerenschilderijen. Is er dan geen enkel origineel Bruegel schilderij? Tuurlijk wel. Het winterlandschap met ijspret. Ook een erg leuk schilderij waar je lang stil bij kunt staan. Helemaal geen Bruegel boeren? Nou, dat ook weer niet. Een petieterig schilderijtje waarop een boer een varken in zijn hok stopt en opdringende medeboeren die de boer achter het varken aan duwen.

Als je houdt van boeren, burgers en buitenlui of van bordeelscenes, vreetpartijen en gewone mensen uit het begin van de renaissance dan moet je absoluut naar deze fantastische tentoonstelling gaan. Ik heb genoten!