Gezien op 9 december 2016 in het Fries Museum in Leeuwarden.

Ik kom er niet op terug. Op al die lessen kunst- en cultuurgeschiedenis waar werd verteld dat de romantiek in Nederland helemaal niets voorstelde. Het lijkt wel of iedereen ziende blind was. Of misschien zag iedereen het wel, maar kon men de waarde niet goed schatten. Voor de romantiek kijken we liever naar Duitsland, Frankrijk of Engeland. Het historicisme was een belangrijke stroming in de romantiek en in die landen. Maar, en dat moet ik wel toegeven, het voelt ook daar een beetje nepperig dat historicisme. Nep-middeleeuwse kunst en nep-klassieke afbeeldingen. Het lijkt niet gemeend. Maar soms kunnen we er echt niet omheen. Neem Richard Wagner bijvoorbeeld. Hoe keken we daar tegenaan? Voor een groot deel van zijn opera’s kiest hij het verleden als decor. Ik heb het gevoel dat we in Nederland dat decor voor lief namen omdat hij zulke geweldige muziek schreef. Dat historicisme en die romantiek…het lijkt niet te passen in Nederland.

Maar de laatste jaren is er langzaam iets aan het veranderen. De Nederlandse romantiek wordt herontdekt. Eerst de gebroeders Verveer in het Joods Historisch museum. Daarna Jan Weissenbruch in het Teylers. Genoemde schilders straalde nog wel dat Hollandse uit. Een beetje stilletjes. Hoewel je dat eigenlijk ook al niet meer kunt zeggen over Salomon Verveer die toch echt wel internationaal door brak. Maar dat staat in geen verhouding tot de glitter en glamour van de Friese schilder Lourens Alma-Tadema. In zijn tijd werd hij verafgood. Hij was top of the bill. Begraven als een nationale held. Weliswaar een held van Engeland, maar toch een held. Alma-Tadema emigreerde naar Engeland en daar vierde hij zijn grootste triomfen. Ook al werd hij Sir Lawrence hij bleef natuurlijk ook een beetje die Friese jongen Lourens Tadema uit Dronryp; een gat tussen Franeker en Leeuwarden.

De tentoonstelling in het Fries museum was de reis naar Leeuwarden meer dan waard. Ik heb mijn ogen uitgekeken en heb het gevoel dat ik weer een nieuw hoofdstuk in de Nederlandse kunstgeschiedenis heb ontdekt. Ik kende maar één doek echt goed: De dood van de eerstgeborene. Het hangt in een hoekje van het Rijksmuseum dat aan het historicisme is gewijd. Wat opvalt aan het doek is de lichtval en de theatraliteit. Wat ik op het schilderij zie is geen ‘echte’ emotie maar geacteerde emotie; alsof de schilder alvast de filmscene op het doek heeft gezet die er later naar gemaakt is. Geen ingehouden verdriet maar een verdriet waar iedereen naar moet kijken; het grote gebaar. Geacteerd voelt onecht en van onecht heb je een afkeer behalve als het zo fantastisch geschilderd is als op deze schilderijen. Eén van de hoogtepunten van die theatraliteit zag ik in één van die hele smalle langwerpige schilderijtjes. Het heette ‘De Martelares’ en toonde een jonge vrouw met een heerlijk naakt lichaam dat in een Romeins theater vastgebonden staat om door de wilde dieren te worden verscheurd. Niet de paniekerige wanhoop die Rembrandt zou schilderen. Niet het wanhopig uittrekken van haren, het braken van angst. Niets van dat alles. Theatraal verdriet bij Sir Lawrence maar van zo’n enorme schoonheid dat ik hem dat graag vergeef. Want dat moet ik echt benadrukken, schilderen kon hij.

Op het tentoonstellingsaffiche één van zijn beroemdste schilderijen: ‘Een gunstig uitkijkpunt’. Daarop schildert Alma-Tadema drie lieftallige jonge vrouwen die op een hoog punt over de zee uitkijken naar de thuiskomst van de galei met hun partners. In de diepte een voorbijvarende galei. Een typisch Alma-Tadema schilderij. Helder door het mediterrane licht, een helderblauwe zee, en strakblauwe hemel en een zeer interessant perspectief en tenslotte beeldschone vrouwen die dromerig met bloemen in het haar van het leven genieten. Het originele schilderij is zestig bij veertig centimeter groot, maar opgeblazen tot een affiche dat een groot deel van de gevel van het Fries Museum zou kunnen bedekken, boet het nog weinig aan helderheid in.

Vooral in de laatste zaal, waarin de beroemdste schilderijen hangen, waan je je in een andere wereld. In een wereld waarin alles mooi is en groots en meeslepend. Met mooie vrouwen die van het leven genieten: A long time ago in a galaxy far away. De tentoonstelling toont de invloed die het werk heeft gehad op de filmkunst. Hele scenes lijken te zijn nagebouwd. De acteurs in de films nemen houdingen aan van personages op de schilderijen; de decors van de filmset lijken zo overgenomen uit de schilderijen van Sir Lawrence Alma-Tadema. Het feit dat de personages op de schilderijen hun emoties al acteerden heeft wellicht bijgedragen aan de keuze van de regisseurs voor de schilderijen van Alma-Tadema. Ik kon het niet laten en keek een stuk van Cecille B. de Mills ‘Ten Commandments’ en inderdaad, je hebt het gevoel naar een levend schilderij van Alma-Tadema te kijken. Geweldig!

Er zit toch ook een andere kant aan het geheel. Anna Alma Tadema, zijn dochter, was net als haar vader een zeer begaafde schilder. Wellicht had ze niet de geniale vonk die haar vader had, maar wat er op de tentoonstelling van haar te zien was, was echt wel de moeite waard. Toen haar vader overleed, legde zij de penselen neer en raakte ze nooit meer aan. Ik interpreteer dat zo: Ik denk dat dat schilderen van dochter Alma-Tadema gewenst was zolang ze onder de bescherming van haar vader stond. Toen die wegviel, moest ze zich schikken naar het lot van de vrouwen van haar tijd: Keihard en ongeschoold werken, als je arm was, maar in ledigheid en nietsdoen je dagen slijten als je rijk was; zelfs als je bulkte van het talent. De tijd van Sir Lawrence was ook de tijd van Eline Veere, van Madame Bovary, van de Freudiaanse hysterica. Zoveel talent, zoveel ambitie, zoveel dadendrang maar wat ligt er voor jou in het verschiet? Met bloemen in het haar, mooi wezen en de vissen voeren…meer niet.

Ik raad iedereen aan om de reis naar Leeuwarden te ondernemen want dit is een heel bijzondere tentoonstelling. Dat één van de ruimtes wel heel erg krap was opgezet neem ik voor lief. Zoveel schilderijen van Lawrence Alma-Tadema bij elkaar is echt uniek. Misschien wel door de verhevenheid van de schilderijen en de schoonheid van de vrouwen en het dromerige gevoel dat zijn schilderijen je geeft, loop je op een andere manier de druilerigheid van het Nederlandse klimaat weer in als je het museum verlaat. Iets van dat mediterrane licht heeft zich in je gevestigd. Een aanrader!