In ‘ons’ museum gaan we een tentoonstelling maken over uitgeverij de Telg. Een kleine uitgeverij die zijn oorsprong vindt in het verzet tijdens de oorlog en na de oorlog nog een paar jaar heeft bestaan. Aldus doe ik onderzoek naar een van de meest donkere periodes van mijn familiegeschiedenis want wat familie was betrokken bij De Telg. De combinatie joods en socialist was, in de jaren ’30 volkomen logisch binnen onze familie, maar erg ongezond tijdens de tweede wereldoorlog. Nou ja, ongezond… Veel familieleden overleefden het niet. Mensen die in die ellendige tijd in de kracht van hun leven waren en zich konden verstoppen of die sterk genoeg waren voor de ontberingen konden overleven, die redde het. De rest stierf een akelige dood. Op de een of andere manier ondervinden we in toenemende mate weerstand om over deze verschrikkelijke geschiedenis te praten. Jodenvervolging mag je nog maar nauwelijks als racistisch fenomeen benoemen terwijl de holocaust racisme in optima forma was. Racisme met de extreemste uitwassen vindt plaats tussen groepen mensen die niet van elkaar te onderscheiden zijn. In het verleden tussen Europese joden en andere Europeanen. Er ‘joods’ uitzien, waar joden en niet-joden het vaak over hebben, bestaat niet. Als je weet dat iemand joods is, dan ziet hij er joods uit, niet andersom. Mensen in klederdracht, met baard en hoge hoed, die zijn makkelijk herkenbaar, maar die willen ook graag als jood herkenbaar zijn. De meeste mensen wilden dat niet; de meeste mensen met een joodse achtergrond wilden alleen maar deel uitmaken van de samenleving waarbinnen ze functioneerden. Zo ook Felix Nussbaum.

Voor een korte vakantie zijn we neergestreken in het stadje Osnabrück. In een tijd dat ik me toch al constant bezighoudt met Jodenvervolging in de tweede wereldoorlog, is de stad Osnabrück verbonden met de schilder Felix Nussbaum die hier een eigen museum heeft. We bezochten gisteren het Nussbaumhaus. Er zijn weinig kunstenaars die het vluchtelingenbestaan zo intens geschilderd hebben als Felix Nussbaum. Zijn vluchtelingenbestaan gaat nog net ietsje verder, want terwijl tegenwoordig vluchtelingen een veilige haven vinden, vond hij nergens een plek waar het veilig was. Toen de nazi’s de macht overnamen in Duitsland, zat hij in Italië. Dus kon hij, omdat hij van joodse komaf was, niet meer naar huis terug. Hij vestigde zich in Oostende. Toen de nazi’s ook een aanval op België deden, werd Nussbaum als Duitser geïnterneerd in een Belgisch concentratiekamp. Na zijn vrijlating werd hij bedreigd en achtervolgd door de Duitse nazibezetter en verstopt ergens in Brussel wist hij het tot laat in 1944 te redden. Toen werden hij en zijn vrouw alsnog gepakt en met het laatste transport naar Auschwitz vervoerd en aldaar vermoord. Een dramatisch leven dat hij op grandioze wijze in zijn werk uitte. Wat zou hij ervoor over gehad hebben om niet vervolgd in Osnabrück met zijn geliefde zijn tijd door te brengen? We weten het niet. Hem werd weinig tijd gegund.

Ik weet het, dit is zijn beroemdste schilderij. Dat is het niet voor niets want het vat alles samen. Het is een ommuurd zelfportret. Boven de muur zie je nog net dat het buiten beter is. In het museum is dit schilderij zelfs voor blinden te zien. Naast het schilderij staat de beschrijving ook in braille en het schilderij in reliëf. Voor de zienden hoef ik er verder niets aan toe te voegen…