Er woedt een klein wetenschappelijk oorlogje onder sociaalpsychologen. Wat onderzoeken we? Waarom onderzoeken we? Hoe onderzoeken we? Hoe trekken we conclusie? Dat zijn de vragen die gesteld worden. In de sociale psychologie valt op dit moment veel te beleven. Op zich zijn het de vragen die in elke tak van de wetenschap worden gesteld, maar bij de sociale psychologie is alles erg beladen geworden. Dat komt door Diederik Stapel. Met zijn fraude viel niet alleen zijn eigen wetenschappelijke werk om, maar ook dat van vele onderzoekers die met hem hadden samengewerkt. In zijn val sleepte hij velen mee. Zij bleken hun onderzoek te baseren op bij elkaar gelogen onderzoeksresultaten.

Dat begon allemaal bij Roos Vonk en haar hypothese dat vleeseters agressiever zijn dan vegetariërs. Hot bij mij thuis; ik, carnivoor bij uitstek, en mijn geliefde, vegetarisch vanaf haar geboorte… Tuurlijk bleek de hypothese van Roos Vonk ondersteund door ‘wetenschappelijke’ onderzoeksresultaten. Maar wat bleek…er waren geen onderzoeksresultaten. Diederik Stapel had de vragenlijsten allemaal zelf ingevuld en daarbij had hij ervoor gezorgd dat de hypothese ondersteund werd. Wetenschappelijke fraude, dus. Goed, Diederik Stapel viel. Somberheid troef. De sociale psychologie had onder Diederik Stapel enorme vooruitgang geboekt, en dat viel nu weg. Moeilijk, want de sociale psychologie is een wetenschap die uitermate populair is; wie wil nou niet weten welk gedrag ons drijft. Wie wil nou niet het onaangename gedrag van de ander verklaren of…veranderen. En…wie wil nou niet de mogelijkheden onderzoeken om andermans gedrag en gedachten te manipuleren…

Maar de discussie verdiepte zich. Veel onderzoeken werden sinds de val van Diederik Stapel opnieuw bekeken. Hoewel bij het oorspronkelijke onderzoek zelf niet persé fraude werd geconstateerd, bleken de onderzoeken niet herhaalbaar. Zo hadden onderzoekers ‘bewezen’ dat als je glimlacht, het hele leven meteen beter en fijner is. In een ander onderzoek bleek daar helemaal niets van. Moeilijk…

Het bracht Karst Tjoelker ertoe om afgelopen maandag op zíjn tak van wetenschap te reflecteren; Wat weten we eigenlijk zeker? Hoe hebben we het onderzocht en hoe hebben we daar conclusies uit getrokken? Hij komt tot de conclusie dat de onderzoeksmethodiek die de sociale psychologie doorgaans gebruikt, volkomen onbetrouwbaar is.  De sociale psychologie gebruikt de vragenlijst, en niet veel meer dan dat. Vervolgens worden op de resultaten van die onbetrouwbare vragenlijsten allerhande wiskundige statistische berekeningen losgelaten waaruit dan de conclusies worden getrokken. Dat kan niet goed gaan. Tjoelker stelt voor om na te denken over andere manieren om onderzoek te doen.

Vandaag reageert Danny van der Roest… Samengevat: We wisten allang dat vragenlijsten niet deugden maar we gebruiken ook andere onderzoeksmethoden (welke wordt niet gezegd). Wat heb je tegen een wiskundige benadering om de onderzoeken uit vragenlijsten te onderzoeken? Danny van der Roest heeft er kortom niets van begrepen: De sociale psychologie is op sterven na dood; Diederik Stapel was slechts de katalysator.