Gezien op 11 november 2022 in het ITA (de Amsterdamse Stadsschouwburg, dus)

Als de slechtheid van de mens gekoppeld wordt aan het hebben van een joodse achtergrond, dan krimpt mijn hart samen en kruipt er ongeloof en angst in mijn botten. Wordt zo’n koppeling gemaakt door mij sympathieke mensen of organisaties dan zoek ik naar de ontkenning van de koppeling en hoop ik met heel mijn wezen dat ik die ontkenning vind want wat moet ik als ik die ontkenning niet vind? Dan blijf ik verder zoeken of hoop ik en houd ik me voor, dat ik ‘iets’ gemist heb. Ondertussen nestelt een gevoel van onbehagen zich in mijn  brein en dat wil er maar moeilijk uit. Zo loop ik inmiddels al een tijdje te dralen om verslag te doen van mijn bezoek aan de Stadsschouwburg die tegenwoordig ITA heet. ‘De Lehman trilogie’ heet het toneelstuk en het gaat over de opkomst en ondergang van zakenbank Lehman Brothers. In dat toneelstuk wordt er best sterk de nadruk gelegd op het feit dat de broertjes Lehman die de grondleggers van de bank zijn, vrome joodse jongens waren die vanuit Duitsland naar Amerika emigreerden om het daar te gaan maken. Van generatie op generatie verrijken ze zich over de ruggen van anderen en bouwen ze een financieel imperium op, dat uiteindelijk in 2008 failliet gaat en zo’n beetje de grote bankencrisis en de daaropvolgende wereldwijde recessie veroorzaakt. Joodse mannen, die puissant rijk worden in het bankwezen en die uiteindelijk een wereldwijde financiële crisis veroorzaken…komt dat niet heel erg bij de verhalen die verteld werden in de jaren dertig van de vorige eeuw over die eerdere grote crash en de familie Rothschild. Een wereldwijd complot van een paar rijke joden. ITA pas op! Laat weten dat het niet persé over joden gaat maar over nietsontziende geldzucht. Laat ik het ITA niet van antisemitisme beschuldigen…

Het toneelverhaal begint in de negentiende eeuw als Hayum Lehman als arme Duits-joodse migrant aankomt in New York en zijn naam laat veramerikaniseren tot Henry Lehman. Spoedig volgen twee broers en samen beginnen ze een stoffenwinkeltje in New York. Ze ontwikkelen een nieuwe manier van handeldrijven als ze katoen opkopen bij slaven drijvende katoenboeren en die katoen weer doorverkopen aan slaven drijvende katoenweverijen; de tussenhandel. Ze weten een groot deel van de handel in handen te krijgen en een fortuin te maken. Bovendien ontdekken ze de zelfde manier van handeldrijven ook kan voor andere producten: IJzer, suiker, olie, wapens etc. Met het aantal producten dat ze als tussenhandelaren verhandelen groeit het vermogen en het bedrijf van de Lehmannen waarbij het maken van winst centraal staat en waarvoor ze de moraal hebben uitgezet. Dat de katoen verbouwd werd met slavenarbeid, boeide ze niet en dat er met de wapens die ze doorverkochten, mensen vermoord werden boeide hun evenmin; winst, daar ging het om. Het bedrijf gaat van de ene generatie over naar de volgende generatie Lehman en handel in producten gaat over in de handel in producten op papier naar papieren producten en uiteindelijk naar handel in alles waarmee winst valt te behalen. De grote beurscrash van 1932 maakt voor korte tijd een einde aan de handel. Maar dat is uiteindelijk niet veel meer als een dipje. Daarna gaan ze ongeveer op dezelfde voet verder waarbij na de eeuwwisseling in 2000 de handel in slechte hypotheekpakketten de ondergang inluidde van het zakenbank imperium. Dat de bank toen al tijden niet meer in handen was van de joodse broertjes Lehman of hun nazaten krijgen we nauwelijks te horen, maar de boel zakt met een grote plof in elkaar en daar eindigt het verhaal.

De trend in onze huidige maatschappij dat het geslacht van iemand minder belangrijk is dan het belang dat we er aan gaven tot dusver, wordt ook gevolgd op het toneel. Vrouwen spelen mannen en mannen spelen vrouwen. Wat ik ervan vind? Ik vind het fijn dat ik een man ben en ik zou het ook fijn hebben gevonden als ik vrouw ben. Man of vrouw, het maakt een belangrijk deel uit van de persoon die ik ben. Dat is me voor een heel klein deel aangepraat, maar voor het overgrote deel is dat gewoon zoals het is. Als mannen vrouwen spelen en andersom en als ze dan maniertjes overnemen van het geslacht dat ze niet zijn, dan voelt dat als gekunsteld; van mij hoeft het niet. Het brengt je een beetje in verwarring en laat je nadenken over je eigen sekse? Het kan. Aan de andere kant heb ik het al vaker gezien en is het nieuwe of het  vernieuwende er inmiddels wel al af. Dat neemt niet weg dat ik naar prachtig acteerwerk heb gekeken. Het was absoluut genieten. Hoewel Gijs Scholten van Aschat er bovenuit stak, zakte er niemand door het ijs. Ondanks de gigantische lappen tekst en relatief weinig actie, bleef het boeiend wat er op het toneel gebeurde. Ik heb op zich een leuke, lange avond gehad.

Alleen die sluimerende complottheorie…joden die over de rug van iedereen rijk worden en die schuldig zijn aan een wereldwijde financiële crisis (terwijl de broers/familie Lehman ten tijde van de crisis al niets meer met het bedrijf te maken hadden)…ik blijf er moeite mee houden. Ook omdat ik niet gemerkt heb dat dat beeld gecorrigeerd werd tijdens de voorstelling. Of…ik heb iets gemist, natuurlijk.