Bezocht op 17 februari 2023

Zonder dat we wisten hoe bijzonder het was, hadden we kaartjes voor de grote Vermeer tentoonstelling in het Rijksmuseum. De tentoonstelling die vanaf nu tot aan eind juni loopt is in zijn geheel uitverkocht. Wisten wij veel. Toen ik mijn kaartjes kocht kon ik nog uit verschillende tijdsloten kiezen. Geen enkel probleem. Nu zag ik dat je je kaartjes aan de hoogste bieder kunt verkopen. Op Marktplaats zag ik ze een paar keer over de kop gaan. Sjonge! Ik heb er niet lang stil bij gestaan om eerlijk te zijn. Wel bij de vraag over wat nou precies de toegevoegde waarde was van om zoveel Vermeers bij elkaar op één tentoonstelling te kunnen zien. Is het niet ook erg leuk om af en toe in een museum ver weg ineens een Vermeer tegen te komen? Zoals afgelopen zomervakantie. In Dresden kwamen we zomaar het schilderij ‘De Koppelaarster’ tegen. Zo verschrikkelijk in mijn ogen niet-Vermeer dat ik haast niet kon geloven dat het echt van hem was. Kenmerkend voor het werk van Vermeer vind ik de verstilling terwijl dat schilderij in Dresden helemaal niets van verstilling had. Maar ook dit schilderij had haar weg van Dresden naar Amsterdam gevonden en hing in dezelfde zaal als andere vroege Vermeers; de schilder was toen kennelijk nog zoekende.

Om op de vraag terug te komen of het nou speciaal zo erg interessant is om al die werken bij elkaar te zien? Ja, nou en of! Het maakt je beeld van de schilder completer. De meeste schilderijen had ik al eens op een plaatje gezien, maar er gaat echt niets boven het licht dat direct contact maakt tussen de verf van het schilderij en jouw netvlies. Dat contact roept een heel andere spanning op dan de plaatjes in een boek of op je computerscherm. Dat er bijna een volledig oeuvre hing, geeft meer inzicht in de ontwikkeling van de kunstenaar. Wat ik zo bijzonder vind aan het werk van Vermeer is dat je beweging in zijn schilderijen ziet, maar verstilling voelt. Je ziet de melk uit de kan van het melkmeisje stromen maar toch is de verstilling enorm; alsof het beeld nooit meer veranderen gaat. Dat lijkt zo vanzelfsprekend, maar voor mij laat Rembrandt precies het tegenovergestelde zien; hij schildert een portret van Jan Six die stilstaat om te poseren, maar je hebt het gevoel dat de man op het punt staat om weg te lopen. Bij Vermeer de eindeloze verstilling. Het allermooiste vind ik die verstilling terugkomen in ‘Zicht op Delft’; het enige schilderij dat ik op deze tentoonstelling niet gezien heb. Het hing er wel, maar in de eerste zaal van de tentoonstelling. Misschien was de zaal te krap voor dit schilderij, maar het leek of iedereen er voor stond. Wij besloten in ieder geval dit schilderij over te slaan. Toen ik dat schilderrij voor het eerst in het Mauritshuis zag was ik compleet overdonderd.

Er was één schilderij waar ik best een slecht gevoel bij kreeg. ‘Een glas wijn’ heet het. Je ziet een man met een grote hoed en een vrouw die haar glas leegdrinkt. Haar neus is door het glas heen geschilderd. De man heeft zijn hand op de fles gelegd, klaar om haar glas bij te schenken. De blik van de man liegt er niet om; nog een paar keer bijschenken en ze is zo beschonken dat hij zijn lusten op haar kan botvieren zonder dat ze nog tot enig weerwerk in staat is. Het voelt bij mij niet goed. Kan zijn dat ik mijn slechte gevoelens in het schilderij interpreteer, maar zo is het dan. Het lijkt trouwens überhaupt wel alsof Vermeer het niet zo op mannen heeft; op zijn schilderijen zie je voornamelijk vrouwen. Knappe, jonge vrouwen. Die Vermeer was wel een vrouwenman, denk ik zo…

Hier op deze tentoonstelling zag ik iets in ‘Het meisje met de parel’ dat mij niet in het Mauritshuis was opgevallen en wat dat was kan ik moeilijk onder woorden brengen. Het leverde mij een grote dosis ontroering op; zo jong en zo knap en zo…sexy. Geschilderd terwijl ze haar hoofd draaide en op dat moment voor eeuwig verstild. Aan knappe vrouwen geen gebrek op de schilderijen van Vermeer. Neem het schilderij van het meisje dat zichzelf met haar parelsnoer in de spiegel bewondert. Hoewel bij het commentaar van het museum wordt verteld dat Vermeer hier de slechte eigenschap ‘ijdelheid’ verbeeldde, zie ik hier toch wat anders; een heerlijke meid die geniet van zichzelf en zelfvertrouwen put uit haar uiterlijk. Datzelfde zie ik ook een beetje in het schilderij van de vrouw die met een weegschaaltje haar gouden sieraden aan het wegen is. Op de achtergrond een schilderij met het laatste oordeel en heus dat wegen van de vrouw op de voorgrond staat in verhouding met het laatste oordeel op de achtergrond. Ze zal zich bewust zijn – zoals het museum schrijft – dat ondanks haar goud ook voor haar het laatste oordeel wacht, maar wat is ze mooi en wat staat ze te genieten van de mooie voorwerpen in haar hand!

Ik zag ook opmerkelijk niet zo mooi geschilderde meisjesgezichten en ik vraag me af of dat misschien compositiestudies waren. Een vrouw die bij een virginaal staat. Een schilderij van de National Gallery in Londen. In mijn ogen heeft ze een leeg houten poppenhoofd. Ook het schilderij wat er naast hangt kon mij niet bekoren; en meisje dat virginaal zit te spelen. Op de achtergrond zou een schilderij staan waar een man met een prostituee onderhandeld over de prijs. Ik vind het niet zijn topwerk.

Ik verbaasde me wel dat de verschillende musea over de wereld bereid waren om hun topstukken uit te lenen. Neem bijvoorbeeld ‘De kantwerkster’. Als je in het Louvre in Parijs een plattegrond bekijkt, zie je wat men aldaar als de meest belangrijke werken van het museum zien. Zo zie je een plaatje van de Mona Lisa en waar je haar in het museum kunt vinden en ook de kantwerkster van Vermeer. Hebben ze in het Louvre andere plattegrondjes gedrukt nu de Kantwerkster in Amsterdam hangt?