In Hermitage Amsterdam

Waarom moest ik persé twee heksen tegenkomen terwijl ik me al zo verschrikkelijk kwetsbaar voelde. De rijen voor de kassa’s van de Hermitage waren enorm. Het was op zaterdagmiddag ook wel de domste dag om naar de tentoonstelling te gaan; een drukte van belang. Hoewel ik kaartjes via internet had ‘gekocht’, moest ik toch in de rij gaan staan. Deze jongen houdt helemaal niet van rijen. Maar gewillig had ik me toch maar achteraan gevoegd en wachtte ik geduldig op mijn beurt. Ik weet zeker dat ze pruiken droegen en eigenlijk kaal waren en heel erg lelijk, die twee heksen die zo uit de boeken van Roald Dahl waren ontsnapt en in de Hermitage Amsterdam verschenen. Die heksen hadden ook geen zin in de rij. Zoals niemand niet. En dus gingen ze naast MIJN rij staan, voor MIJ. En terwijl de rij opschoof, probeerde ze in de rij in te dringen, voor mij en een paar door stomheid geslagen rijgenoten. What the fuck! En natuurlijk kon ik me niet inhouden en natuurlijk werd ik razend. Gelukkig liep het niet echt helemaal uit de hand, maar voor mij was de tentoonstelling al helemaal verloren… Daarom dat ik de tentoonstelling ‘Rembrandt & tijdgenoten’ nog een keer ging bekijken want wat ik de eerste keer wel had gezien was hoe verschrikkelijk mooi de tentoonstelling was en dat wilde ik door mijn boosheid niet missen.

De tentoonstelling reist, zo zag ik, over de wereld. In 2018 waren ze nog in de Hermitage van Sint Petersburg te zien…toen de wereld er nog heel anders uitzag… De tentoonstelling bestaat uit zogenaamde historiestukken uit de 17^e eeuw voor een groot deel geschilderd door Rembrandt en zijn leerlingen, maar ook door anderen. Dat maakt het inderdaad wel moeilijk om aan de tentoonstelling een titel te geven die de hele lading dekt want nu wringt het een beetje. De ondertitel van de tentoonstelling “Historiestukken uit de ‘The Leiden Collection’” zou ik misschien mooier hebben gevonden. The Leiden Collection is een collectie 17^e -eeuwse Nederlandse kunst van New Yorkse verzamelaars. In die collectie zitten een paar topstukken.

Musea proberen zichzelf steeds opnieuw uit te vinden en kennelijk is de ouderwetse audiotour niet meer helemaal van deze tijd. Op de grote Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum had men al afgezien van een audiotour, in de Hermitage Amsterdam wat vernieuwingen. Zo kan je met je audiotour geluid krijgen bij de films die er draaien. Dat maakt de tentoonstelling wat rustiger. Een tweede vernieuwing vond ik goed passen bij het onderwerp van de tentoonstelling. In historiestukken worden scenes afgebeeld uit verhalen uit de bijbel of de klassieke oudheid. Diezelfde verhalen zijn doorgaans ook op muziek gezet en bij enkele schilderijen was geen uitleg, maar wel muziek. Zo was bij een schilderij waar het bezoek van de koningin van Sheba aan koning Salomo werd afgebeeld, het gelijknamige stuk van Händel te horen. Bij het schilderij van Arent de Gelder waarop de biddende Jezus na het avondmaal vraagt of de bittere beker aan hem voorbij mag gaan, klinkt het ‘kommt ihr töchter helft mir klagen’ uit de Mattheus Passion van Bach. Op de bordjes vooral aandacht voor het schilderij en de schilder terwijl in de audiotour de aandacht ging naar het verbeeldde verhaal en de uitgelichte scene. Dat laatste was ook erg geschikt voor kinderen omdat een quizje er deel van was.

Eén van de meest in het oog springende schilderijen is een werk van Carel Fabritius. Het toont een scene uit het verhaal van slavin Hagar. Met instemming van Sarah – die tot op hoge leeftijd kinderloos bleef –  heeft ze samen met Abraham zoon Ismael gekregen. Maar Sarah krijgt toch een kind en dan is Hagar met haar zoon teveel. De jaloerse Sarah stuurt Hagar samen met haar zoon Ismael de woestijn in. Slechts een kruikje water en een homp brood heeft ze meegekregen. Dat was al snel op. We zien de wanhopige Hagar die bang is dat ze moet aanzien hoe haar zoon sterft. Maar dan verschijnt er een engel die haar een bron aanwijst. De houding van Hagar is zó mooi neergezet; de wanhoop straalt ervan af. De handen ineengewrongen en met tranen in haar ogen hangt ze over een stronk. Wat ze kennelijk niet ziet – maar wij wel – is de engel die haar de bron aanwijst. Rond het hoofd van de engel een aureool met in de lichtheid van het aureool de hemel zichtbaar. Het gezicht van de engel kwam mij meteen bekend voor. Dat gezicht is nogal aards, vind ik. Hoewel ik het nergens op het bordje las en het ook niet in de begeleidende film aan de orde kwam, lijkt de engel mij een zelfportret te zijn. Omdat Fabritius en het overgrote deel van zijn werk tijdens de ontploffing van het kruithuis op 14 oktober 1654 weggevaagd werden, is er niet zoveel van zijn werk over. Wel een zelfportret. Ik vind het gezicht van de engel verdacht veel lijken op het bekende zelfportret… Maar, wat wil hij daarmee zeggen? Waarom zet je jezelf als engel neer in deze scene uit het bijbelverhaal? Een vooruitziende blik op zijn naderende dood?

Op de tentoonstelling een aantal schilderijen naar Rembrandt, vaak geschilderd door zijn talenvolle leerlingen, maar ook twee ‘echte’ Rembrandts. Minerva en een schilderij van een oude man met een baard. Het is het kleinste schilderijtje dat van Rembrandt bekend is en daarom al erg bijzonder.

Wat ik zeker niet wist was dat Jan Steen ook historiestukken heeft geschilderd. Op de tentoonstelling hangen er drie van zijn hand. Hoe serieus vaak het onderwerp ook is, de humor en de ironie ontbreekt bij hem zelden. Er hangt een diep tragisch schilderij over het offeren van Iphigenia van de hand van Jan Steen. Koning Agamemnon grijp wanhopig naar zijn hoofd waarop zijn kroon scheefgezakt staat. Iphigenia valt in haar mooiste jurk in katzwijm als ze hoort wat haar te wachten staat. Iedereen wanhopig en verdrietig, maar in de onderste hoek van het schilderij een boze oude vrouw die een klein huilend jongetje uitfoetert. Hij heeft een boog in zijn hand en een geknakte pijl. Daarachter een hertje. Ik ben te weinig kunsthistoricus om het te kunnen interpreteren, maar die kijfende oude vrouw heeft toch wel weer wat komisch.

Het is echt een heel leuke tentoonstelling met prachtige schilderijen waarop veel te zien is!