Op 20 februari van dit jaar heb ik dit tekeningetje in het echt gezien! Op de tentoonstelling van de Late Rembrandt in het Rijksmuseum. Het tekeningetje is gemaakt vlak na 1 mei 1664. Op die datum werd het 18 jarige Deense meisje Elsje Christiaens op de Dam gewurgd. Vervolgens kreeg het dode lichaam een paar klappen met de bijl (het moordwapen) op haar hoofd. Daarna werd het lijk overgebracht naar het galgenveld ‘De Volenwijck’ aan de andere kant van het IJ. Daar werd ze opgehangen aan een paal: ‘…om van locht ende het gevogelte verteert te werden,…’

Rembrandt was even oud als ik nu, 56 jaar, toen hij zich naar het galgenveld liet overzetten. Twee tekeningetjes maakte hij van het lijkje aan de galg: Eén frontaal (hiernaast) en de ander en profiel. Daarna liet hij zich weer terugroeien. Na veel omzwervingen (denk ik) zijn de twee tekeningetjes in New York terechtgekomen in het Metropolitan Museum of Art. Voor de tentoonstelling ‘late Rembrandt’ stak het werkje de oceaan over en kon ik het in het echt zien! En dat heb ik gedaan! Net zo lang gewacht tot ik er pontificaal voor kon staan en me toen een tijdje niet opzij laten dringen!

Het blijft fascinerend en sensationeel zo’n ter dood gebracht iemand. Zelfs nu nog wil je er meer van weten, hoewel ze al ruim 350 jaar dood is. Ik heb nog steeds last van sensatiedrift! Ik weet dat anderen dat ook hebben. Dat is de reden, vermoed ik, dat ik honderden tekeningen van Rembrandt niet ken, maar deze juist wel. Veel eerder kende ik het dan toen ik er in de Kleine Geschiedenis van Amsterdam van Geert Mak over las. Uit dat hoofdstuk zijn mij twee dingen erg bijgebleven.

Mak vertelt dat men eerst moeite had met de datering. Op grond van kunsthistorische argumenten had men het gedateerd tot zo rond 1655. Toen kwam op een dag iemand op het lumineuze idee om het archief van Amsterdam te raadplegen. En ja hoor, in het hele leven van Rembrandt was slechts 1 vrouw ter dood veroordeelt; Elsje Christiaens op 1 mei 1664.

Het tweede dat mij in dat hoofdstuk getroffen heeft is dat het verhaal van dit meisje zoveel overeenkomsten heeft met stromen immigranten die nu Nederland binnenstromen. Waar je geboren wordt daar zijn geen mogelijkheden om een leven op te bouwen. Je pakt, na veel wikken en wegen, je spullen en vertrekt naar gebieden waar die mogelijkheden wel lijken te zijn. In de 17^e eeuw was het rijke Amsterdam dé plek waar gelukzoekers het wilde proberen. Nu is dat heel noord west Europa. Heel West Europa is vele malen rijker dan Amsterdam toen was.

1664…Rembrandt was oud en berooid. Hendrickje Stoffels was het jaar daarvoor overleden. Hoogstwaarschijnlijk aan de pest. Een ideale romanfiguur, kortom. Elsje Christieaens, volkomen anoniem gebleven al de grote schilder haar niet getekend had. Een 18 jarig gelukszoekertje in haar eentje in het 17^e eeuwse Amsterdam. Doordat ze haar hospita met een bijl doodsloeg zijn haar laatste dagen goed gedocumenteerd. Ook een roman waard! Margriet de Moor heeft Rembrandt en Elsje samengebracht in een heerlijke roman: ‘De schilder en het meisje’. Echt een aanrader! Wellicht is de titel niet helemaal goed gekozen; het geeft het idee van een romance terwijl dat echt niet het geval is.