Gezien en gehoord op ‘Karfreitag’ 18 april 2025 in het Aaltotheater in Essen
Een uitvoering van Wagners Parsifal in de paastijd is, naar verluid, in Duitsland net zo’n traditie als de Mattheus- en de Johannes-passion in Nederland in diezelfde paastijd. Vooral op Goede Vrijdag is het Parsifal-tijd. Karfreitag, ‘ kommervolle vrijdag’ in het Duits. De opera draait om de speer waarmee Jezus aan het kruis in zijn zij geprikt werd en de schaal – dé Graal dus – waarin het bloed van Jezus werd opgevangen. Dat prikken en dat bloed opvangen vond plaats op de dag dat Jezus aan het kruis gespijkerd stierf en dat was dus op Goede Vrijdag. Vandaar de traditie van Parsifal op Karfreitag en omdat liefje J. en ik nogal gek zijn op de muziek van Richard Wagner namen wij ons intrek voor twee dagen in de stad Essen. Essen heeft niet alleen een architectonisch zeer mooi muziektheater maar ook een meer dan fantastisch orkest en operagezelschap. Inmiddels hebben we diverse opera’s daar gehoord en gezien. Zonder uitzondering waren de uitvoeringen op een zeer hoog niveau.
Met Parsifal hebben J. en ik een speciale band. Jaren geleden hebben we een operareis georganiseerd naar Dessau. We waren nogal onder de indruk geraakt van de uitvoering aldaar, die we een klein jaar eerder gehoord hadden. Wij organiseerde reis, onderkomen, verzorging en kaartjes voor de opera en met een groep van twaalf togen we naar de stad in het oosten van Duitsland. Voordat we met het gezelschap vertrokken, hadden we ons verdiept in muziek en verhaal van Parsifal om ook iets van een reisbegeleider te kunnen zijn maar om eerlijk te zijn; beiden bleven voor mij best vaag. De speer, de graal en de graalridders en daarnaast de reine dwaas Parsifal die ‘durch Mitleid wissend’ wordt…vaag. Dan de muziek waar ik al meteen helemaal gek op was. Fijnzinnige schetsen van de natuur naast naar een apotheose opzwepende muziek bij binnenkomst van de graalridders in de graalburcht. Maar gek zijn op muziek wil nog niet zeggen dat je begrijpt of kunt verwoorden waarom de muziek je zo aangrijpt. Ook de literatuur die ik erop nasloeg kon ik maar erg moeizaam verbinden met de klanken die ik hoorde. Ik laat het er maar bij; de muziek grijpt mij enorm aan maar waarom; dat blijft een raadsel. Een best wel abstracte opera, kortom.
De Prelude zou je sacrale muziek kunnen vinden. IJle klanken die unisono worden gespeeld naast zware akkoorden waar de melodie in opbloeit. De Prelude duurt een slordige twintig minuten, maar zo mooi; een concert op zich. Opera is opera en bij opera hoor je iets te zien. Richard Wagner zag opera als ‘gesamtkunst’. Er moet dus tijdens die Prelude iets gebeuren. In Essen veranderde het toneeldoek in een filmdoek. Terwijl de muziek klonk liepen we heel langzaam een prachtig bos in. Sprookjesachtig belicht. Na verloop van tijd veranderde het beeld en liepen we door het bos achter een man aan; Parsifal na later bleek. Fantastische muziek en een prachtig beeld. En toen had, na de prelude, Gurnemanz moeten inzetten, maar dat gebeurde niet; het zaallicht ging aan. Het theater bleek motorpech te hebben, het doek wilde niet opgaan. Na tien minuten lukte het wel, maar toen was, uiteraard, de betovering verbroken. Gelukkig was de kwaliteit van het gebodene zo verschrikkelijk hoog, dat de pech snel vergeten was. Het toneel was gevuld met water. Een lattentunnel die schuin wegliep, gaf het toneelbeeld perspectief. Een groot deel van de handelingen op het toneel vond plaats in het water. Waarom in het water? Geen idee.
Qua zangstemmen heb ik geen enkele ondermaatse gehoord. Stuk voor stuk waren de solisten in staat om Wagner in volle glorie te vertolken. Speciale aandacht voor Gurnemanz, een enorme rol in Parsifal; wat een prachtige stem! Ik vind dat Wagner zijn mooiste partijen geschreven heeft voor mannenstemmen. Kundry, de enige vrouwenrol van betekenis in Parsifal, is een klein beetje gillerig als je het mij vraagt. Aan de andere kant was de muziek en zang van de bloemenmeisjes aan het begin van de tweede acte, zeer verleidelijk…en dat moesten ze ook zijn; dat is hun rol. Maar ook Amfortas, Parsifal en Klingsor gaven hun rol extra glans.
Parsifal is, net als bijna alle Wagneropera’s een breed uitgesponnen werk en duurt behoorlijk lang. Wellicht dat daarom de voorstelling in dat prachtige Aaltotheater al om half vijf ’s middags begon. De twee pauzes heb je hard nodig om op adem te komen. Ook de musici konden vermoedelijk die pauzes goed gebruiken. In de tweede pauze kregen we te horen dat hij een tijdje langer zou duren dan gepland omdat men opnieuw technische problemen had bij het wisselen van het decor. Maar niet getreurd en dus we aten nog een extra prezel die we weggespoelde met Apfelschorle. Om elf uur ’s avonds stapten we moe maar voldaan het theater uit. Parsifal in het Aaltotheater van Essen met de Essener Symphoniker was een lange, maar fantastische reis. Ik beperkte me tot de muziek en kon alleen maar genieten. Liefje J. wilde het naadje van de kous over de enscenering weten. Waarom dit en waarom dat op het toneel gebeurde. Zij begreep vooral de laatste scene niet waarin Parsifal in zijn rol van nieuwe graalkoning verlossing zou moeten brengen aan alle lijders op het toneel. Maar dat schenken van verlossing zagen we niet want hij bleef alleen op het toneel achter. ‘Durch Mitleid wissend’, lijkt de boodschap, maar wat betekend het? Wij vertaalden het als volgt: ‘Mitleid’ zou je kunnen vertalen als ‘empathie’ of ‘invoelen’ en dan zou je de boodschap van de opera kunnen interpreteren als met empathie kan je het leed van de ander weten en kennen. Zoiets dus. Maar het blijft erg vaag. Weet iemand iets beters, laat het ons weten.
Mocht volgend jaar op Karfreitag in Essen opnieuw de Parsifal worden opgevoerd dan is het een aanrader. Voor de prijs van één kaartje op een beroerde plaats in het Muziektheater te Amsterdam voor onze Nationale Opera krijg je in Essen twee kaartjes op de beste plaatsen en de uitvoering: Minder pretentieus maar zeker niet slechter!