De roman ‘De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren’ van Haruki Murakami is een intrigerende roman. Omdat de auteur uit Japan komt vroeg ik me af of mijn referentiekader wel in staat is om de inhoud van de roman te begrijpen? De Japanse cultuur staat zo ver af van de Nederlandse…dacht ik. Maar bij deze roman van Murakami had ik daar al snel niet zoveel last van. Natuurlijk komen er dingen in het verhaal voor waar je even van denkt; wat is dat? Maar over het geheel genomen is alles volkomen herkenbaar. Waar ik bijvoorbeeld aan twijfelde is het woord ‘kleurloos’. Zou dat in Japan ook de betekenis hebben van ‘saai’, ‘niet-uitgesproken’? Ja, dus. Maar om dat te ontdekken moest ik wel even doorlezen. Hoewel ik vooralsnog weinig boeken in vertaling lees en ook nog eens verschrikkelijk lui ben (en dus geen boeken in andere taal lees dan mijn eigen moerstaal), blijk ik toch wel wat te missen, want deze Japanse roman heb ik met heel veel plezier gelezen en ik ben vast van plan om ook andere romans van deze auteur te lezen.

In deze roman wordt de hoofdpersoon volwassen in een vriendengroepje van vijf personen. Twee jongens en twee meisjes en hemzelf. Opmerkelijk aan dit groepje zijn hun namen want de meisjes hebben de kleuren wit en zwart in hun naam en de jongens rood en blauw. Alleen de hoofdpersoon Tsukuru heeft geen kleur in zijn naam; hij is kleurloos en zo voelt hij zich ook. Zijn naam betekent ‘maker’. Hij is volkomen gelukkig in het groepje maar begrijpt niet helemaal wat de anderen in zo’n saaie en kleurloze jongen zien. Ze zijn ooit als groepje bij elkaar gekomen om kansarmere kinderen dan zijzelf waren te helpen. Het groepje functioneerde al snel als een harmonieuze vriendenclub waarmee ze van alles samen ondernamen. Na zijn middelbareschooltijd gaan ze allemaal studeren. De vier blijven in de provinciestad Nagoya studeren terwijl de hoofdpersoon in Tokio zijn opleiding gaat volgen. Hij wil stations gaan bouwen en de enige plek waar hij daarvoor opgeleid kan worden is in Tokio. Tsukuru komt vaak naar Nagoya terug en dan ondernemen ze met z’n vijven van alles…Totdat het over is. Van de ene op de andere dag willen zijn vrienden niets meer met hem te maken hebben. Als hij de blauwe jongen toch te spreken krijgt en naar de reden van zijn uitstoting vraagt, krijgt hij als antwoord dat hij daar maar eens zelf heel goed over na moet denken want dan zal hij het vast wel begrijpen. Tsukuru begrijpt er helemaal niets van en zijn uitsluiting brengt hem in een diep dal waarin hij de dood nabij voelt. Na een half jaar klimt hij uit zijn depressie. Hij gaat nog maar zelden naar Nagoya. Hij ontdekt dat zwemmen heilzaam voelt. In het zwembad ontmoet hij medestudent Haida. Tussen Tsukuru en Haida ontstaat een diepe vriendschap. Ze luisteren samen naar muziek en praten over het leven. Bovendien houdt Haida erg van eten en koken en eten ze regelmatig samen. Haida logeert vaak bij Tsukuru. Ergens tussen droom en werkelijkheid denkt hij dat Haida hem ’s nachts observeert en pijpt. Dan blijft Haida ineens weg. Als Tsukuru onderzoekt waar zijn vriend is, blijkt hij niet meer op zijn adres te wonen en heeft hij zich bij de universiteit uitgeschreven. Tsukuru Tazaki lijkt opnieuw verstoten. Deze keer voelt het voor hem minder ingrijpend dan toen hij uit de vijfkoppige vriendengroep verbannen werd.

Tsukuru Tazaki is inmiddels afgestudeerd en heeft het werk gevonden waar hij op hoopte namelijk het bouwen en renoveren van stations. Zijn vader is overleden aan longkanker en het huis waar hij al sinds zijn studententijd woont is onderdeel van de erfenis van zijn vader. Dan krijgt hij een relatie met de twee jaar oudere Sala. Ze eten samen en ze vrijen. Als hij opnieuw met haar afspreekt wil ze niet meer met hem vrijen omdat ze het gevoel heeft dat zijn uitstoting uit de groep van vijf tussen hen in staat. Sala denkt dat hij eerst met de leden van het vriendengroepje in het reine moet komen voordat ze met elkaar verder kunnen. Hij begint een soort van pelgrimstocht langs zijn voormalige vrienden. De jongens uit de vriendengroep vindt Tsukuru terug in Nagoya. Beiden verdienen hun geld in een branche die je als oppervlakkig kan kenschetsen; de een werkt in de autohandel en de ander houdt zich bezig met iets als coaching van mensen uit het bedrijfsleven. De beroepen worden door de auteur niet als erg positief neergezet. Dat in tegenstelling tot het werk wat Tsukuru doet. Dan komt Tsukuru erachter dat het meisje met wit in haar achternaam vermoord is en dat het zwarte meisje getrouwd is met een Fin en in Helsinki woont. Bovendien begrijpt hij waarom ze hem uit de groep stootte en dat het achteraf gezien volkomen onterecht bleek. Hij reist vervolgens naar Finland. Als hij zijn reis begint ziet hij Sala hand in hand lopen met een andere man. Hij is geschokt maar vervolgd zijn reis zonder iets tegen haar te zeggen. In Finland ontmoet hij Erie, het meisje met zwart in haar naam. Zij geloofde absoluut in de onschuld van Tsukuru maar had er haar redenen voor om toch destijds te volharden in zijn schuld. Daar heeft ze nu enorme spijt van. Als Tsukuru weer in Japan is besluit hij de volgende dag Sala alles te vertellen en haar te vragen voor hem te kiezen…maar voor de volgende dag aanbreekt eindigt de roman.

Ik denk dat de kern van de roman tot uiting komt in een vreemde droom waarin hij ‘jaloezie’ leert kennen en zijn zoektocht naar de dood eindigt. De droom gaat over een meisje dat haar lichaam en haar hart van elkaar kon scheiden. Tsukuru is smoorverliefd op haar. Ze stelt hem voor de keus tussen haar lichaam of haar hart. Eén van de twee mag hij hebben maar het andere geeft ze dan aan een ander. Hij wordt in die droom verschrikkelijk boos van jaloezie want hij wil haar helemaal. Alleen als hij lichaam (vorm) en hart (inhoud) bij elkaar kan krijgen kan er harmonie ontstaan. Tsukuru Tazaki is voortdurend op zoek naar die harmonie en daarmee ook naar de liefde. Maar helaas, hij is een vormenman en heeft – ondanks zijn zoektocht – niet zoveel met inhoud: ‘Hij was er echter niet zo goed in om na te denken over dingen die geen uiterlijke vorm hebben…’ lezen we over Tsukuru. De vrouw Sala waar hij zo graag verder mee gaat lijkt de verpersoonlijking van zijn droom over lichaam en hart al is het voor mij moeilijk te bepalen of Sala hem haar hart heeft geschonken of haar lichaam. Het andere deel heeft ze weggegeven aan die andere man waarmee Tsukuru haar ziet lopen, denk ik, maar daar komen we weer weinig over te weten.

Een andere visie op het verhaal zou kunnen zijn dat de uitstoting uit de groep van vijf een metafoor is voor de uitstoting uit het paradijs. Tot dat fatale moment had hij het gevoel dat niets hem kon deren in de prettige omgeving van zijn vrienden die een vanzelfsprekende genegenheid voor hem voelde. Verstorende seksuele gevoelens worden succesvol weggehouden uit de groep en iedereen is vanzelfsprekend gelukkig. Dan wordt hij verstoten en is het enige dat hij nog verlangt een terugkeer naar dat jeugdige paradijs. Tijdens zijn pelgrimage langs zijn vrienden ontdekt hij dat dat vermeende jeugdige paradijs weliswaar door hem zo ervaren werd, maar dat zijn vrienden daar eigenlijk anders over dachten.

De roman bevat voor mij ook wat onbevredigende open eindjes en dat roept vragen op. Wellicht staan ze ergens in de roman en heb ik eroverheen gelezen, kan zijn. De aanstichter van al het kwaad wat zijn uitstoting als gevolg had was Witje. Naar later blijkt had ze ze niet allemaal meer op een rijtje. Je vraagt je dan af: Hoe kan het dat Tsukuru dat niet heeft gemerkt? Witje blijkt vermoord: Wat is de functie in het verhaal, wie is de dader, waarom heeft hij/zij het gedaan? Haida blijft ineens weg. Waarom? Waarom is Haida geen onderdeel van de tocht langs zijn oude vrienden? Tsukuru ziet Sala gelukkig en hand in hand lopen met een andere man: Wie is die man en wat is haar relatie met hem? Heel veel vragen waar geen antwoord op komt voor mij. Dat maakt me onzeker: Heb ik niet goed gelezen? Heb ik dingen gemist?

Dat wil weer niet zeggen dat ik het geen goed boek vond, want dat vind ik juist wel. Ik vond het enorm boeiend en ook spannend, ik heb er echt van genoten. Murakami weet soms de spanning goed op te voeren. Voorbeeld is als Tsukuru arriveert bij het gezin van Zwartje/Erie in Finland. Hij treft de echtgenoot van Erie in het huis terwijl Erie met haar kinderen aan het wandelen is. Tsukuru en Erie’s man praten over van alles en nog wat terwijl de spanning stijgt over wat er straks gaat gebeuren tussen Erie en Tsukuru.