Uitgever Atlas Contact. Amsterdam 2014. E-book naar de eerste druk.

Ik kom op mijn woorden terug. Ik heb ‘Het Hout’ gelezen en ik vind het een fantastisch boek. Helemaal terecht dat deze roman de ECI-literatuurprijs won. Naar mijn smaak zitten er wel wat onwaarschijnlijkheden in, maar dat mag de pret niet drukken. Ik heb ‘Bittere Bloemen’ gelezen.  Dat was een drama en dreigde me voor altijd weg te houden van het werk van Jeroen Brouwers. Maar gelukkig ben ik een doorzetter en heb ik een blind vertrouwen in de ECI-jury. ‘Het Hout’ legt veel bloot, en is in die zin een geëngageerde roman. Het sluit aan bij de jongereninternaten-beerput die de afgelopen jaren open is gegaan. Zeker de door kloosterlingen geleide internaten. Aan de andere kant heeft de roman juist niet dat belerende dat een geëngageerde roman zo saai kan maken. Het blijft een literaire roman. In meerdere opzichten is het een heerlijk boek om te lezen.

Het verhaal wordt verteld door broeder Bonaventura. In werkelijkheid is Bonaventura wiskundeleraar Elmert Haman. Maar als leraar werd hij langzaam ingepakt en tenslotte als broeder Boneventura als kloosterling binnengehaald. Een Franciscaner klooster waarin de monniken de gelofte van armoede hebben gedaan. Geen enkele monnik heeft bezittingen. Zelfs onderbroeken zijn gedeeld. Aanvankelijk bestaat de enige vorm van verzet van Boneventura, uit het niet dragen van zo’n gezamenlijke onderbroek. Het klooster wordt geleid door broeder Mansuetus. Een Duitse monnik die in het klooster, dat net over de Nederlandse grens ligt, orde en tucht komt brengen. Omdat de roman zich in de begin jaren vijftig van de vorige eeuw afspeelt, heeft die Duitse achtergrond een speciale betekenis. Mansuetus dwingt orde en tucht af met ‘het hout’. Eerst was dat een borstel waarvan hij de borstelharen verwijderd heeft, later de strijkstok van een muziekinstrument.

Niet alleen de jongens worden vernederd en gekleineerd door Mansuetus, maar ook Boneventura. Van wiskundeleraar wordt hij langzamerhand gedegradeerd tot schoonmaker. En de broeder pikt het allemaal. Zonder zichtbaar protest.

Mansuetus misbruikt de jongens die aan zijn zorgen zijn toevertrouwd. Hij misbruikt ze voor zijn sadistische lusten, maar ook zijn seksuele lusten. Daartoe verdooft hij de jongens met ether voordat hij ze anaal verkracht. Soms worden de jongens onderwijl even wakker. Dan zien ze wat er gebeurt, maar wat kunnen ze ertegen doen. Niemand die hen gelooft. Mansuetus misbruikt de jongens expliciet. Maar de kracht van de roman is juist dat de jongens ook impliciet worden misbruikt. Dat de jongens nauwelijks beseffen dat ze misbruikt worden, dat ze er geen weerwoord tegen hebben. Neem bijvoorbeeld de broeder die de ziekenboeg bestiert. Je ziet wel dat hij de jongens misbruikt, maar je kan er ook makkelijk een heel andere draai aangeven; zorgzaamheid. Als de jongens voor een pleister naar de ziekenboeg komen, wil deze broeder meteen controleren of het jongetje verder gezond is. Daarom moet hij zich uitkleden en wordt er gecontroleerd of de balletjes goed ingedaald zijn en of de voorhuid niet te strak zit. Tenslotte wordt nog even de temperatuur gemeten. En terwijl het jongetje op zijn buik met een thermometer in zijn kont ligt af te wachten, trekt de broeder zich stiekem af. Je ziet het voor je. Je voelt ook de machteloosheid van het kind.

De broeder die toeziet op het douchen, neemt een jongetje als voorbeeld bij het reinigen onder de voorhuid. Iedere keer weer. Een zeer vernederende exercitie. Maar omdat alles sluipenderwijs, impliciet, gaat, komt het erg realistisch en invoelbaar over.

Over de in- en uittrede van hoofdpersoon broeder Boneventura, heb ik zo mijn gedachten. Intreden in een klooster als kloosterling gaat niet zo makkelijk. Ik kan me niet voorstellen dat ze iemand ‘erin luizen’. Zoals elke afgescheiden groep zullen ook de Franciscanen zichzelf als zeer speciaal ervaren. Zomaar iemand erin luizen en opnemen in de gemeenschap…ik kan me niet voorstellen. Zeker als hij zich nauwelijks kan identificeren met de kloosterdiscipline. Daarnaast ervaar je een kritische kloosterling in Boneventura die helemaal niets doet. Die niet alleen zelf lijdzaam alles over zich heen laat komen, maar ook ziet en onderkent hoe de jongens seksueel- en lichamelijk misbruikt worden. Realistischer zou het zijn als hij het misbruik niet als misbruik zou ervaren, maar als extra zorg. Ik denk namelijk dat dat de manier was waardoor de kloosterlingen dit wangedrag van elkaar konden verdragen. Ik denk dat ze foute gedrag van zichzelf en de anderen positief wisten te duiden. Zoals gezegd als extra zorgzaamheid of noodzakelijk lichamelijk contact… Als romanfiguur is de kritische Boneventura dan wel nodig, anders ontgaat het je wellicht als lezer dat het hier om misbruik gaat. De figuur Boneventura is nodig om dat duidelijk te maken. Boneventura kan het wangedrag van zijn collega’s dan ook niet verdragen.

Bij de tandarts ontmoet hij een vrouw. Ondanks dat ik van een happy end hou, gaat de roman hier ietsje van het rechte pad af, vind ik. Een kloosterling zal nooit op deze manier verleid worden. Bovendien zal een kloosterling zich nooit op die manier laten verleiden. Maar uiteindelijk treedt Boneventura uit en wordt hij weer Eldert Haman.

Al met al een erg sterke roman maar met soms een kleine dissonant!