Gezien op 1 april 2016 in de Stadsschouwburg van Amsterdam.
Toen ik zo’n jaar of zestien was heb ik ‘Het jaar van de kreeft’ van Hugo Claus, gelezen. Ik was toen veel te jong om het boek te kunnen begrijpen. Ik zou het moeten herlezen om er een volwassen oordeel over te vellen. Ik heb er wel herinnering aan, eenenveertig jaar later. Ik wist dat het ging om de liefde tussen een eenvoudige vrouw en een intellectuele man. Dat het hun veelal om seks te doen was. Een slopende liefde met veel onbegrip tussen beiden. Ik moest, terwijl ik het las, erg denken aan ‘Turks Fruit’ van Jan Wolkers dat ik toen ook al (veel te vroeg) had gelezen. ‘Turks Fruit’ was een zinderend boek dat me raakte als een mokerslag. Toen ik Wolkers’ roman uit had, heeft het nog weken door mijn hoofd gespookt. Ik heb het boek later, op een leeftijd dat ik er emotioneel wel bij kon, nog herlezen. De mokerslag was toen niet minder. Het ‘Jaar van de kreeft’ had niet dat effect op mij. Ik vond het een boeiend boek. Punt.
Gisteren zag ik in de stadsschouwburg de toneelbewerking van de roman. Geregisseerd door Luk Perceval en gespeeld door Gijs Scholten van Aschat en Maria Kraakman. Na afloop was er een nabespreking met de acteurs maar daar zijn we niet naar toe gegaan. Hebben we over gedacht en gediscussieerd maar uiteindelijk besloten niet te gaan en zoals zo vaak; daar heb ik nu spijt van. De uitvoering hield ons na afloop goed bezig. De verhaallijn, de acteerprestaties, het decor… over alles valt veel te zeggen.
Hugo Claus, Gijs Scholten van Aschat en Maria Kraakman zijn personen om voor naar de schouwburg te gaan, vind ik. Was ‘Het jaar van de Kreeft’ wel boeiend maar niet meer dan dat, het toneelstuk ‘Vrijdag’ is dat wel. En ook ‘De Metsiers’ heeft mij diep getroffen om maar een paar voorbeelden te geven. Maria Kraakman vond ik fantastisch in ‘De stille kracht’. Haar ingehouden maar naturel overkomend spel vond ik heerlijk om naar te kijken. Het verdriet om een leven in de schaduw met weinig perspectief op meer was voelbaar. Na deze rol in ‘De stille kracht’ ben ik voor haar gevallen. Gijs Scholten van Aschat zie je overal en hij valt nooit tegen. Maar… acteurs zijn natuurlijk wel afhankelijk van toneelstuk en regie.
Onze conclusie over de avond was: Een geweldige acteursprestatie maar een dun verhaaltje. We hebben een heerlijke avond gehad, maar kijk je louter naar het verhaal, dan heb je eigenlijk niet veel gezien. Je hebt een acteur en een actrice en een pianist gezien die met z’n drieën iets geweldigs neerzette…maar het verhaaltje an sich was eigenlijk niet meer dan: Man vindt vrouw en hebben wat problemen en gaan weer uit elkaar.
Het getoonde spel was een fysieke prestatie van jewelste. De acteur en actrice moeten na afloop kapot zijn geweest (was ik maar naar de nabespreking geweest, dan had ik het met eigen ogen kunnen zien). Ze dansten, sprongen, sleepten elkaar over het toneel, holden en kronkelden in en over elkaar. Ik raakte daar zelf soms van buiten adem. Vooral Maria Kraakman moet goed afgetraind zijn om deze rol vol te kunnen houden. Maar dat deed ze gisterenavond met verve.
Op het toneel een man aan de vleugel. Ik was het programmaboekje misgelopen en mocht daarom raden naar de componist. In het begin dacht ik een bewerking van het liefdesthema uit de tearjerker ‘Love Story’ te horen. Daarna kwam ik ook nog een bijna-Gnossienne van Satie tegen maar later in het toneelstuk wist ik bijna zeker dat ik naar Philip Glass luisterde. Het bleek allemaal gecomponeerd door de pianist op het toneel; Jeroen van Veen. De muziek was een onmisbaar element in het toneelstuk.
Hoe geef je liefde en seks een draai op het toneel zonder dat het uitdraait op een parade aan clichés of banaliteiten? Ik denk dat acteurs en regisseur zich daar lang het hoofd over gebroken hebben. Ik moet zeggen dat ze de weg glansrijk gevonden hebben. De liefde en afstoting en de seks waren voelbaar en zichtbaar zonder dat het ook maar even banaal werd. Clichés heb ik helemaal niet kunnen ontdekken. ‘Het jaar van de kreeft’ is een aanrader! Een acteerprestatie van jewelste!
Maar… waarom moest ‘zij’ nou uiteindelijk sterven? Waarom aan kanker? Leidde in Turks Fruit alles zo’n beetje naar het sterven. Olga moest wel dood gaan aan een verschrikkelijke ziekte…In ‘Het jaar van de kreeft’ is dat niet zo. De vrouw vond ik wel wat destructief. Dan is doodzuipen, pillen slikken of van een flat springen voor de hand liggender. Maar kanker? Jammer dat Hugo Claus al weer een tijdje dood is, kunnen we het hem niet meer vragen.